Bilgi edinmenin ne kadar tehlikeli olduğunu öğrenin: Dünyayı doğduğu şehirden ibaret sanan kişinin, tabiatının izin verdiğinden daha büyük olmaya özenen kişiye kıyasla ne kadar bahtiyar olduğunu da.

Frankenstein ya da Modern Prometheus, Mary Shelley

Bitcoin’in dijital altın ya da enflasyona karşı bir koruma aracı olduğunu düşünmediğimi yekten paylaşayım. Benim açımdan geçmişten günümüze paranın arzını ve paraya ihtiyacı olanlara ulaşımını tesis eden, dolayısıyla büyük ölçüde yönlendirme erkini elinde bulunduran kurum, kuruluş ve benzeri yapıların mevcut hâkimiyetlerini tehdit eden yıkıcı bir yenilik olmakla birlikte para olmasına izin verilmeyen bir “paramsı”dır. 

Peki, bu kadar zekice planlanmış ve dönüştürücü etkisi bulunan, bazılarına göre devrim niteliğinde bir araç olan ve bu aracın üzerine oturduğu teknolojinin yarattığı ekosistem neden FTX gibi piyasa başarısızlıkları ve skandallarla gündemimizde? Ya da soruyu tersten sorarsak, Silicon Valley Bank’in batışı büyük ölçüde regüle edilmiş piyasalarda geçekleşebiliyorsa, Bitcoin’in bir ödeme aracı ve alternatif bir para birimi olarak bütün ekosistem paydaşları tarafından kabul görmemesinin altında yatan tek neden skandallar ve regülasyon eksiklikleri mi? 

Bitcoin tabii ki Silikon bir Mesih değil (burada yazıya kısa bir ara verip parçayı dinlemenizi öneririm). Ama 2008 küresel finans krizinden başlayarak 2023’e doğru kısa bir tur yaptığımızda Fed ve Avrupa Merkez Bankaları başta olmak üzere yapılan miktar genişlemeler (quantitative easing), büyütülen bilançolar, yaşanan irili ufaklı krizlere baktığımızda konvansiyonel sistemlerin de masum olmadığı ortada. La Casa de Papel’de Profesör’ün konu ile ilgili veciz tiradını tekrar hatırlarsak:

"2011 yılında Avrupa Merkez Bankası yoktan 17 milyar Euro kazandı. Aynı bizim yaptığımız gibi. Sadece daha büyük çaplıydı. Bütün o paranın nereye gittiğini biliyor musunuz? Bankalara. Fabrikadan, olduğu gibi zenginlerin cebine. Kimse Avrupa Merkez Bankası'na hırsız dedi mi? Hayır. Buna 'likidite enjeksiyonu' dediler. Ben de bir likidite enjeksiyonu yapıyorum ama bankalara değil. Bunu burada, gerçek ekonominin içinde yapıyorum."

Analog

Retro eşya, film ve oyunlara düşkünlüğümü bilen ağabeyimin aldığı Sony Walkman’in pilleri çabuk bitmesin diye bir Alice Cooper kasetini tükenmez kalemim ile geri saran benim gibi bir çocuk adam için hala Japonlar teknolojinin anavatanıdır. Çin malları, her ne kadar üretildiği ülke dünya ekonomisinin amiral gemisi haline gelse de, bir yönüyle hala kalitesizliği ve imitasyonu temsil ediyor.

Texas Instruments BA II Plus Professional hesap makinem de algoritmalar çağında Walkman’im ile beraber Retro koleksiyonumun nadide bir parçası hatta neredeyse bir ziynet eşyası. Zaten kütüphane odam dijital bir dünyadan gizlediğim analog bir define adası gibi. Amerikan çizgi romanları, Avrupa çizgi romanları, frankafon çizgi romanlardan fumetti, yerli çizgi romanlar ve hatta tek kanallı televizyon döneminde basılan siyah-beyaz western çizgi romanları olmak üzere binlerce fasikül ve cilt kitaptan oluşan bir İskenderiye Kütüphanesi.[1] 

Sadece eşya ya da somut unsurlarda değil, soyut unsurlar için de dünya çok hızlı değişiyor. 90’lı yılların başından itibaren sanki dünya güneşin etrafında 365 gün 6 saatten daha kısa bir sürede dönüşünü tamamlıyor. Dijital çağa geçilmesiyle ise ipin ucu tamamen kaçtı. Antika, Retro, güncel, modern tanımları tamamen birbirine karışır hale gelirken insanoğlu zamansız bir boşlukta rastgele salınır oldu. 

Bu yazıyı yazarken masamın üzerinde duran Nathan Never’ın Robotların Dünyası adlı Türkçe baskı bir cildi ise bu engin denizden alınmış bir bardak su gibi elimde döndürüyorum. Daha önce defalarca okudum bu sayıyı. Aslında ciltlerde en sevdiğim bölümler özellikle Almanaklarda yayınlanan cyberpunk edebiyatına ve bilim kurgu alt kültürlerine dair dosyalar. Bizzat Nathan Never’ın kendisinin, Philip K. Dick’in Androidler Elektrikli Koyun Düşler mi? romanından uyarlanan Blade Runner filmindeki Rick Deckard’a bir gönderme olduğu bu kitaplar hem sanatın birçok farklı alanına hem de bilim kurgu külliyatına eşsiz göndermelerle dolu. Örneğin elimde tuttuğum kitaptaki Duvell isimli android karakterin ofisindeki robot heykellerin Michelangelo’nun Davut’u ve Miro’nun Diskobolos’undan başkası olmaması, duvarda asılı tabloların Leonardo’nun Mona Lisa’sı ve Jacques Louis David’in Napolyon’unun robot formunda betimlenmiş versiyonları olması bile insanoğlunun tanrıyı oynama cüretkârlığını apaçık gözler önüne seriyor. Ne kadar dijitalleşirsek dijitalleşelim, insanın analogluğuna yakınsayan bir gelecek tasviri kısır döngüsü hakim kalıyor.

Dijital

Finansal piyasalarda işlem yapan robotacirlerin kendi aralarında iletişim kurmak için oluşturduğu, sadece dijital piyasa oyuncularının anlayabildiği BullSpeak diline bu ismin verilmesi de benzer bir yanılsamanın eseridir. Blade Runner filmindeki dış sesin ve Gaff’in kullandığı Cityspeak olarak adlandırılan dil, aslında bilinen hiçbir dile benzememesine rağmen yine de kulağa tanıdık gelir. Bunun nedeni ise Cityspeak dilinin; Japonca, Çince, Fransızca ve İngilizce dillerinin bir araya getirilerek oluşturulmuş bir sentetik dil olmasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle insan piyasa oyuncuları tarafından bu sentetik dile sanki makinelerin nihai hâkimi hala insanlarmışçasına bu filme referans vererek BullSpeak ismini uygun gördüm. Yapılan analizlere göre ise BullSpeak sentetik dili %83 örtüşme ile Çince, İngilizce, Arapça ve Türkçe’nin bir araya gelmesinden oluşuyor. 

Sentetik

Tarihte, sikke bastırmak egemenliğin vazgeçilmez bir gereğiydi. Merkez Bankası Dijital Para Birimi (CBDC) ise temelde elektronik para anlamına gelir. Geleneksel nakit paralarda olduğu gibi CBDC’yi elinde bulunduran kişi merkez bankasının taahhüdüne sahip olmuş olur. Yine CBDC elektronik ödemeler ve transferler yapılabilmektedir. CBDC'ler her ne kadar kripto paralar benzer işleve sahip olsalar da kripto paraların arzına sınırlandırma konabilmesi aradaki temel farkı doğurur. Yine de biraz distopya gibi görünse de giderek dijitalleşen ve giderek daha hızlı dönüşen ekonomi ve finans piyasalarında dijital para ve makineler, yapay zeka destekli sistemler üzerinden her şeyi muhtemelen çok daha optimal bir şekilde yürütebilirler.   

Bitcoin Summit 2022'de yakın gelecekte hayatta kalacak nihai para birimlerinin bitcoin, dolar ve yuan olacağı speküle edilmişti. Dahası, Çin'in dijital yuanı, neden hala bitcoin gibi kripto para birimlerine ihtiyacımız olduğunu da gösteriyor. Çin merkez bankası olan Çin Halk Bankası (The People’s Bank of China/PBoC), dijital para birimi üzerine araştırmalara ilk olarak guvernör Zhou Xiaochuan önderliğinde 2014 yılında başlamış ve Nisan 2020’de para biriminin işlevselliğini geliştirmek için Çin çevresindeki dört şehirde (Shenzhen, Suzhou, Chengdu ve Xiong’an) testler başlatmıştır.

Analogdan dijitale ve giderek sentetikleşen hayatlarımıza baktığımızda ekonomide de bunun yansımasını görmemiz hiç şaşırtıcı değil. Satoshi Nakamoto, Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System makalesinde elektronik para birimi olarak adlandırdığı Bitcoin'i anlattı. Ardından Ocak 2009'da Bitcoin ağını başlatan yazılımını yayınladığında Victor Frankenstein kadar mağrur muydu bilinmez ama kendisinin dijital bir Prometheus’a dönüştüğü aşikâr.