Bitcoin, yalnızca Satoshi Nakamoto olarak bilinen gizemli yaratıcısı tarafından 2009 yılında kurulan dünyanın ilk başarılı merkeziyetsiz kripto parası ve ödeme sistemidir. Kripto para kavramı, kriptografi – bilimsel bir veri çözümleme ve şifreleme yöntemi- kullanarak işlemlerin güvenceye alındığı ve onaylandığı bir grup dijital varlığa verilen isimdir. Bu işlemler çoğunlukla, blokzincir denilen dağıtık defter teknolojisi (DLT) ile dünyanın her yerine dağılmış bilgisayarlar üzerinde depolanır. (Aşağıya bakınız.)

Bitcoin “satoshis” denilen küçük parçalara bölünebilir (8 ondalık basamağa kadar) ve ödemeler için kullanılabildiği gibi değer deposu olarak da değerlendirilebilir. Bunun sebebi ise, tek bir Bitcoin’in fiyatının ilk çıkartıldığındın bu yana bir sent civarından on binlerce dolara ulaşıp büyük ölçüde değer kazanmasıdır. Piyasa varlığı olarak konuşulduğunda ise, Bitcoin’in yazı sembolü BTC’dir.

“Merkezsizleştirilmiş” kavramı çoğunlukla kripto konuşulurken kullanılır ve kısaca, geniş bir şekilde dağılan, tek bir merkezi lokasyonu veya kontrol otoritesi bulunmayan şey anlamına gelir. Bitcoin olayında ve aslında diğer birçok kripto parada da oluşumu, tedariki ve güvenliği yöneten teknoloji ve altyapı, onu yönetmek için bankalar ve devletlerin aksine merkezi oluşumlara dayanmıyor.

Bunun yerine Bitcoin, varlıkları uçtan uca ağ -tüm kullanıcıların eşit güce sahip olduğu ve ortada hareket eden merkezi bir sunucu veya aracı şirket olmaksızın doğrudan birbirine bağlı olduğu bir ağ türü- vasıtasıyla direkt olarak bir diğeriyle takas etme olanağına sahip olacak şekilde tasarlanmıştır. Bu, verilerin taraflar arasında sorunsuz bir şekilde paylaşılmasını ve saklanmasını veya bitcoin ödemelerinin sorunsuz bir şekilde gönderilip alınmasını sağlar.

Bitcoin ağı (eğer ağdan ve teknolojiden bahsediliyorsa büyük “B”; mevcut para biriminden bahsediliyorsa küçük “b”, bitcoin) tamamen halka açıktır, yani dünyada internet bağlantısı ve bir cihazı olan herkes buna herhangi bir kısıtlama olmadan katılabilir. Ayrıca açık kaynaktır ve bu da demek oluyor ki herkes Bitcoin’in üzerine kurulduğu kaynak kodu görüntüleyebilir ve paylaşabilir.

Bitcoin'i anlamanın belki de en kolay yolu, onu para için internet gibi düşünmektir. İnternet tamamen dijitaldir ve hiçbir kişinin sahipliğinde ve kontrolünde değildir, sınırı yoktur (yani elektriği ve cihazı olan herkes bağlanabilir), 7/24 çalışır ve onu kullanan insanlar kolaylıkla aralarında veri paylaşabilir. Şimdi interneti kullanan herkesin güvenliğini sağlamaya yardımcı olabileceği bir "internet para birimi" olduğunu hayal edin, yayımlayın ve herhangi bir bankayı dahil etmeden doğrudan onunla birbirinize ödeme yapın. İşte bitcoin temelde budur.

Resmi para birimine bir alternatif

Nakamoto başlangıçta bitcoin'i, sonunda dünya çapında kabul gören kanuni bir para haline gelmesi hedefiyle geleneksel paraya bir alternatif olarak tasarladı ve böylece insanlar onu mal ve hizmet satın almak için kullanabilecekti.

Ancak, bitcoin'in ödemeler için faydası, fiyat istikrarsızlığı nedeniyle bir şekilde engellendi. İstikrarsızlık, bir varlığın fiyatının belirli bir zaman içerisinde ne kadar değiştiğini tanımlamak için kullanılan bir kelimedir. Bitcoin olayında, fiyatının günden güne -hatta dakikadan dakikaya- ciddi bir şekilde değişebilmesi onu ideal bir ödeme seçeneği olmaktan uzaklaştırıyor. Örneğin, bir bardak kahve için 3,5 dolar ödemek istemiyorsunuz ve 5 dakika sonra bu kahvenin değeri 4,5 dolar oluyor. Buna karşılık, eğer kahve el değiştirdikten sonra bitcoin’in fiyatı ciddi bir şekilde düşerse bu satıcılar için de iyi olmaz.

Bitcoin birçok açıdan, geleneksel paranın aksi yönünde hareket eder: bir merkez bankası tarafından çıkarılmıyor veya kontrol edilmiyor, belirli bir arzı var (isteğe göre yeni bitcoin’ler üretilmediği anlamına geliyor) ve fiyatı öngörülemez. Bu farklılıkları anlamak bitcoin’i anlamanın da anahtarıdır.

Bitcoin nasıl çalışır?

Bitcoin'in birleşerek merkeziyetsiz bir ödeme sistemini ortaya çıkartan üç ayrı bileşeni olduğunu anlamak önemlidir:

• Bitcoin ağı
  
  
• Bitcoin ağının bitcoin (BTC) adı verilen ana kripto para birimi
  
  
• Bitcoin blokzinciri

Bitcoin, kullanıcıların- genellikle ağdaki diğer kişilerle bitcoin alışverişi yapmak isteyen bireyler veya kuruluşlar- işlemleri yürütmek ve doğrulamak için aracıların yardımına ihtiyaç duymadığı uçtan uca bir ağ üzerinde çalışır. Kullanıcılar, bilgisayarlarını doğrudan bu ağa bağlamayı ve geçmişteki tüm bitcoin işlemlerinin kaydedildiği genel defterini indirmeyi seçebilir.

Bu genel defter blokzincir olarak bilinen bir teknolojiyi kullanır, ayrıca dağıtık defter teknolojisi olarak da anılır. Blokzincir teknolojisi, kripto para işlemlerinin değişmezliğine, şeffaf bir şekilde doğrulanmasına, saklanmasına ve sıralanmasına olanak sağlayan şeydir. Değişmezlik ve şeffaflık, sıfır güvene dayanan bir ödeme sistemi için hayati derecede önemli özelliklerdir.

Yeni işlemler onaylandığında ve deftere eklendiğinde ağ, en son değişiklikleri yansıtmak için defterin her kullanıcısının kopyasını günceller. İçeriğe erişimi olan herkesin yaptığı değişiklikleri otomatik olarak güncelleyen açık bir Google doküman gibi düşünün.

Adından da anlaşılacağı gibi, Bitcoin blokzinciri kronolojik olarak sıralanmış "bloklar"dan oluşan -bitcoin işlem verilerini içeren kod yığınları- dijital bir dizidir. Ancak işlemleri onaylamanın ve bitcoin madenciliğinin iki ayrı süreç olduğundan bahsetmekte fayda var. Madencilik işlemleri blokzincire eklense de eklenmese de gerçekleşebilir. Aynı şekilde, Bitcoin işlemlerinde meydana gelen bir patlama madencilerin yeni bloklar bulma oranını her zaman yükseltmeyebilir.

Bitcoin onaylanmayı bekleyen işlemlerin hacminden bağımsız olarak, yaklaşık her 10 dakikada bir blokzincire yeni bloklar eklenmesine izin verecek şekilde programlanmıştır.

Blokzincirin halka açık doğası nedeniyle, tüm ağ katılımcıları bitcoin işlemlerini gerçek zamanlı olarak izleyebilir ve inceleyebilir. Bu altyapı, çifte harcama olarak da bilinen çevrimiçi ödeme sorunu ihtimalini azaltır. Çifte harcama, bir kullanıcı aynı kripto parayı iki kez harcamaya çalıştığında meydana gelir.

1 bitcoin’i olan Bob, bunu aynı anda hem Rishi hem de Eliza’ya göndermeye çalışıp sistemin bunu fark etmeyeceğini umabilir.

Geleneksel bankacılık sisteminde mutabakat merkezi bir otorite tarafından yapıldığı için çifte harcamanın önüne geçilmektedir. Bu nakit para konusunda da sorun değildir çünkü bir tek doları aynı anda iki kişiye teslim edemezsiniz.

Bitcoin ayrıca, aynı defterin binlerce kopyasına sahiptir ve bu yüzden, bütün kullanıcı ağının gerçekleşen her bitcoin işleminin geçerliliği konusunda oybirliğiyle anlaşması gerekir. Tüm partiler arasındaki bu anlaşma, fikir birliği (konsensüs) olarak bildiğimiz şeydir. 

Bankaların kullanıcılarının bakiyelerini sürekli güncellediği gibi, Bitcoin defterinin bir kopyasına sahip olan herkes, tüm bitcoin sahiplerinin bakiyelerini doğrulamak ve güncellemekten sorumludur. Bu yüzden, asıl soru: Bitcoin, dünyanın her yerinde saklanan sayısız genel defter varken fikir birliğinin sağlandığından nasıl emin oluyor? Bu da proof-of-work denilen bir işlemle halledilmektedir.

Proof-of-work nedir?

Bitcoin ağındaki bilgisayarlar, işlemleri doğrulamak ve ağın güvenliğini sağlamak için proof-of-work’den (PoW) yararlanır. Proof-of-work, Bitcoin blokzincirin “ortak karar mekanizmasıdır.”

Proof-of-work, blokzincirlerde çalışan kripto para birimleri için ilk ve genellikle en yaygın ortak karar mekanizması türü olsa da toplamda daha az bilgi işlem gücü tüketme eğilimli (dolayısıyla daha az enerji tüketen) başka mekanizmalar da vardır ve bunların en dikkat çekeni proof-of-stake’dir (PoS).

Proof-of-work belirli ağ katılımcıları, büyük miktarda bilgi işlem gücü kullanarak yeni bloklar keşfetmeye (genellikle yaklaşık 10 dakika süren bir işlem) adayarak ağa bağlılıklarını kanıtlayan kullanıcıları -çoğunlukla madenci olarak bilinirler- doğrulayıcılar rolüne yükseltir.

Yeni bir bloku keşfeden madenci onu 1 megabaytlık doğrulanmış işlemle doldurma fırsatı yakalar. Bu yeni blok daha sonra zincire eklenir ve defterin herkesteki kopyası yeni verileri yansıtacak şekilde güncellenir. Çabaları karşılığında, madencinin eklediği işlemlere bağlı herhangi bir ücreti tutmasına izin verilir ve buna ek olarak kendilerine bir miktar yeni basılmış bitcoin verilir. Oluşturulan ve başarılı madencilere verilen yeni bitcoin, "blok ödülü" olarak bilinir.

Tüm Bitcoin kullanıcıları ödeme onay için sıraya alınmadan önce gönderdikleri her işlem için bir ağ ücreti ödemek zorundadır (genellikle işlemin büyüklüğüne bağlıdır). Bunu mektup göndermek için pul satın almak gibi düşünün. 

Bir işlem ücreti eklenirken amaç, işleminizin zamanında işlenmesi için diğer ağ katılımcıları tarafından ödenen ortalama ücretle uyuşmak veya bu ücreti aşmaktır. Madenciler, bitcoin ağını onaylamak için tüm gün makinelerini çalıştırırken kendi elektrik ve bakım maliyetlerini karşılamak zorundadır. Bu yüzden yeni blokları doldururken mümkün olan en fazla parayı kazanmak için en yüksek ücretlerin eklendiği işlemlere öncelik verirler.

Onaylanmamış işlemlerin madenciler tarafından seçilene ve blokzincirine eklenene kadar bekletildiği bir bekleme odasına benzetilebilecek Bitcoin mempool'da ortalama ücretleri görüntüleyebilirsiniz.

Daha fazlası: Bitcoin Madenciliği Nasıl Çalışır?

Bitcoin nasıl yaratıldı?

Bitcoin ağı yeni bloklar bulup blokzincire eklediklerinde, madencilere yeni basılmış bitcoinleri verir. Toplam bitcoin arzının 21 milyonluk bir sınırı vardır, bu da dolaşımdaki coin sayısı 21 milyona ulaştığında, protokolün yeni coin basmayı durduracağı anlamına gelir. Bir bakıma, Bitcoin madenciliği hem işlem doğrulama hem de bitcoin çıkarma süreci olarak ikiye katlanır (tüm coinler çıkarılana kadar, yalnızca işlem doğrulama süreci olarak işlev görecektir.)

Asıl önemlisi, Bitcoin madenciliğine ayrılan bilgi işlem gücünü artırmak, daha fazla bitcoin çıkarılacağı anlamına gelmez. Daha fazla bilgi işlem gücüne sahip madenciler sadece bir sonraki blokla ödüllendirilme şanslarını artıracaklarından çıkarılan bitcoin miktarı zaman içerisinde nispeten sabit kalır.

Bitcoin ağı, madencilere dağıtılan bitcoin miktarının zamanla düşmesini sağlayan “bitcoin halving(yarılama)” denilen bir strateji kullanmaktadır. Dolaşıma yeni giren bitcoin sayısının kademeli olarak azaltılmasıyla amaç, varlığın fiyatını desteklemeye yardımcı olmaktır (arz ve talebin temel ilkelerine dayanarak).

Bir bitcoin yarılaması (bazen yarılamalar da denir) her 210 bin blokta veya yaklaşık dört senede bir gerçekleşir. Bitcoin protokolü 2009 yılında ilk kez başlatıldığında, her başarılı madenci blok ödülü olarak 50 bitcoin (BTC) alıyordu. 2021 yılına geldiğimizde ise, blok ödülü Mayıs 2020’deki yarılama nedeniyle 12,5 BTC’den 6,25 BTC’ye düştü.

Bir sonraki yarılamanın 2024 yılı içerisinde olması beklenirken blok ödüllerinin yeniden düşerek 3,125 BTC olduğu görülecek. Bu süreç, ta ki sonunda çıkarılacak yeni bir coin kalmayana dek devam edecek.

Bugün, dolaşımda tam 18,7 milyonun üzerinde BTC bulunmaktadır. Bu da demek oluyor ki, dolaşıma girecek BTC sayısı yalnızca 2.25 milyon. Ancak yarılama ilkesi ve madencilik zorluğu gibi diğer ağ faktörleri göz önüne alındığında, son Bitcoin'in 2140 yılı civarında çıkarılacağı tahmin ediliyor.

Bitcoin cüzdanı nedir?

Bir bitcoin cüzdanı bitcoin'i güvenli hale getirmek, göndermek ve almak için gereken işlevselliği sağlayan bir bilgisayarda veya bağlı cihazda çalışan yazılım programıdır. Zannedilenin aksine, bitcoin’in kendisi cüzdanda depolanmaz. Bunun yerine cüzdan, bitcoin ağında belirli bir miktardaki bitcoin’in kime ait olduğunu kanıtlayan kriptografik anahtarlarını -özünde çok özel bir şifre türü- koruma altına alır.

Bir bitcoin işlemi her yürütüldüğünde ağ, alıcının anahtarlarını bitcoin'e erişim için yeni "parola" olarak belirleyerek bitcoin'in mülkiyeti göndericiden alıcıya aktarılır.

Bitcoin, blokzincirinin bütünlüğünü korumak için açık anahtarlı kriptografi/şifreleme (PKC) denilen bir sistem kullanır. Aslında mesajları çözmek ve şifrelemek için kullanılan PKC, şu anda çoğunlukla blokzincirdeki işlemleri güvence altına almak için kullanılıyor. Bu sistem, sadece doğru anahtar setine sahip kişilerin belirli coin'lere erişmesine izin veriyor.

Bitcoin işlemlerini doğrulamak ve uygulamak için kullanılan iki tip anahtar vardır. Bir kişisel ve bir de açık anahtar. Her iki anahtar da işlemleri şifrelemek ve çözmek için kullanılan rastgele oluşturulmuş alfanümerik karakter dizileridir. Bitcoin ağında PKC, çözülmesi tek yolla kolay ve tersine çevrilmesi neredeyse imkânsız olan tek yönlü matematiksel işlevleri uygular.

Blokzincir kişisel anahtardan açık anahtar yaratmak için tek yönlü matematiksel bir algoritma kullanır. Açık anahtarla kişisel bir anahtar oluşturmanız pratikte imkansızdır. Yani, anahtarlarınızı kaybetmezseniz iyi edersiniz (veya erişmenizi sağlayan şifrenizi unutmazsanız). Ayrıca, genel anahtarınızın biçimlendirilmiş veya daha kısa şekli olan bir genel adres alacaksınız.

Bu adresin, ev adresine benzer bir işlevi vardır ve bitcoin almak için paylaşılır. Öte andan, banka kartınızın PIN'i sadece sizin özel olduğu gibi, kişisel anahtar da meraklı gözlerden saklanmalıdır.

İşlemler gerçekleştireceğinizde, Bitcoin işlemlerinizi onaylamak ve şifrelemek için kişisel ve açık anahtarınızı kullanmanız gerekir. Ayrıca, alıcının genel adresini de yazmalısınız. Böylece, yalnızca doğru kişisel anahtarı olan alıcı transfer edilen bitcoin’in şifresini çözebilir ve bunda hak iddia edebilir.