Maraş’ta meydana gelen depremler Türkiye’deki kripto topluluğunun karşı karşıya kaldığı ilk büyük afet durumuydu. Merkeziyetsizliğin afet anlarındaki verimliliğini uzmanlara sorduk.

Kahramanmaraş’ta peş peşe meydana gelen 7,7 ve 7,6 büyüklüklerindeki iki depremin ardından Türkiye’deki kripto komünitesi de hızla harekete geçerek tüm dünyadan gelecek kripto cinsinden bağışların toparlanabileceği cüzdanların açılmasına önayak oldu. Ardından da global kripto komüniteleri deprem bölgesindeki durum hakkında sürekli olarak bilgilendirilerek yurt dışından gelecek bağışların miktarını arttırmak için önemli bir çaba gösterildi.    

Biz de CoinDesk Türkiye olarak afet durumlarında merkeziyetsizliğin hem yönetim hem de finansal anlamda getirdiği avantajları ve bazı durumlarda ortaya çıkan dezavantajları uzmanlara sorduk.

Web3 dünyasında merkeziyetsizlik terimi kontrol ve karar verme yetkisinin bir ağın kullanıcılarına dağıtılması anlamına geliyor. Deprem bölgesine giderek arama kurtarma çalışmalarına da katılan The Mindstone Blockchain Labs CEO’su ve Kadir Has Üniversitesi Öğretim Görevlisi Tansel Kaya, bu terimin yönetimde de yerelleşme gibi bir karşılığı olduğunu belirtiyor. Peki, burada nasıl başarılı olunuyor?

Coindesk Türkiye’ye konuşan Kaya, “Hizmetleri sunarken merkezde toplanan yetki yavaş yavaş aşağılara dağıtılabilirse ve kaynak aşağı ulaştırılabilirse sistem daha verimli işliyor. Bu, daha verimli belediyeler, daha verimli STK'lar, daha verimli mahalleler anlamına geliyor” diyor. Yetkililiği merkeze toplamanın ise sakıncaları ve etkileri oluyor.

Kahramanmaraş depremi özelinde Kaya üç noktayı işaret ediyor. Birincisi afet öncesi hazırlık dönemi. Burada denetim ve düzenleme var. İkinci olarak arama kurtarma ve son olarak da afet sonrası yardım.

Arama kurtarma çalışmaları için Antakya’da giden Tansel Kaya, burada tanıklık ettiği durumları ve çıkarımlarını anlatırken deprem olduktan sonra ilk kurtarma çalışmalarına en yakınlardakilerin başladığını aktarıyor. Yani, önce mahalledeki komşular, akrabalar koşup geliyor. Aslında depremden kurtulan, hatta kendisi de enkazdan çıkan depremzedeler kurtarıcı oluyor. Burada bir yerellik var. Ardından kurtarma ekipleri gelmeye başlıyor.

Otonom ekiplere ihtiyaç var

Öte yandan Kaya’ya göre zamana karşı yarışılan bu afet gibi durumlarda otonom hareket edebilen 7-8 kişilik ufak ekiplere ihtiyaç oluyor. Bunlar, içinde demir kesebilme yetkinliğine sahip olan, doktoru bulunan ekipler. Daha da önemlisi bu ekiplerin otonom hareket edip bir merkezi arayıp izin almak gibi işlerle uğraşmaması gerekiyor. Çünkü bu merkezileşme çok vakit kaybettiriyor. Kaya, bazı ekiplerin deprem bölgesine gelseler bile ulaşım sıkıntıları nedeniyle orada bekleyen kişiler haline dönüştüğünü söylüyor ve şöyle devam ediyor, “Bu eğitimli ekiplerin alana girdiklerinde hareket kabiliyeti olmalı. Giyeceği, alet edevatı olmalı. Bunlar sağlanmalı” diyor. Bu noktada ambulans örneğini de veren Kaya, “Ambulans şoförüyle sürekli yaralıları alıyor musun, bırakıyor musun diye konuşmazsın. Gideceksin yaralıyı alacaksın, getireceksin denir. Ondan sonra sürekli onu tekrar etmeye başlar. Yani otonom olur” diye aktarıyor.

Bunun aslında ‘dağıtık sistemlerin koordine edilmesi’ olduğunu vurgulayan Kaya, birbirlerinden bağımsız grupların belli bir karar alıp harekete geçmesi gerektiğini, bunun için de bir protokole ve uyacakları bir yönteme ihtiyaç duyduklarını düşünüyor. İnsanların afet alanında bireysel olarak ne yapacaklarını bilmeden boş boş dolanmasındansa ekipler çok daha verimli olabiliyorlar. Kaya bunu şöyle anlatıyor, “Ben 45 yaşında genel müdürüm. 20’li yaşlardaki kurtarma ekibi arkadaşlara ‘Sizin için ne yapabilirim?’ diye sordum. Onlar da ‘Sedye taşıyacaksın. Yaralı çıkaracaksın’ dediler. Bana dediklerini yapmam gerekiyor. Ancak bu şekilde verimli olabilirim.”

Bunun yanında, deprem bölgesinde cep telefonlarıyla iletişimin de çok zor yapıldığını aktaran Kaya, “Cep telefonları da merkezi bir servis. Ancak öyle olmak zorunda değil” diyor. Çünkü mobil baz istasyonlarının olduğunu ve bunların özellikle afet bölgelerinde kullanılmaları gerektiğini belirtiyor.

Bağışlar hızla ve düşük maliyetle toplanabiliyor

Afet anlarında merkeziyetsizliğin avantajları ve dezavantajlarını konuştuğumuz araştırma platformu Lytera’nın Kurucu Ortağı Baki Er ise kriptonun tüm dünyada milyonlarca kişiyi kapsayan büyük bir ağ olduğunu, dolayısıyla afet zamanlarında blokzinciri teknolojisi sayesinde hızla ve düşük maliyetle bağışların toplanabildiğini belirtiyor. Çünkü bu teknolojiyi kullanan herkes, dünyanın herhangi bir tarafından, istediği tipte parayı bir cüzdana birkaç saniyede gönderebiliyor ve bunu istenilen türde bir paraya çevrilebiliyor.

Bu kapsamda Türkiye’deki kripto topluluklarının global kripto topluluklarıyla iletişime geçmeleri ve Maraş depremleri sonucu oluşan yıkımdan bahsetmeleri sonucunda kısa sürede 6 milyon dolar civarında bir bağış toplandı. Er, yurtdışında yaşayan kişilerle konuştuklarında bu kişilerin bağış yapmak isteseler bile SWIFT ile para göndermekte zorlandıklarını, ayrıca para göndermenin maliyetinin komisyon ücretleri nedeniyle yüksek olduğuna işaret ettiklerini belirtiyor. Öte yandan, yurtdışında olup bağış yapmak isteyenlerin bu miktarı kripto para göndermeleri ise çok daha hızlı ve daha az maliyetli oldu.  

Er’in dikkat çektiği bir diğer konu ise blokzinciri teknolojisinin şeffaflığı. Blokzincir ağları, bağışlarla toplanan paraların ne kadar olduğu, bu paraların ne zaman aktarıldığı gibi kritik konularda şeffaflık sunabiliyor. Hatta Er, Türkiye’de kripto para kullanımına izin verilmesi halinde bu şeffaflığın daha da artabileceğini söylüyor. Çünkü kriptoya izin verilirse dernekler de ihtiyacı olanlara toplanan paraları kripto cinsinden gönderebilirler.  

Bu noktada merkeziyetsiz otonom organizasyonlar (DAO) hakkında da konuşan Baki Er, bu süreçte bazı DAO’larla da iletişime geçtiklerini, bu DAO’larda yardım etme konusunda teklifler sunulup oylamalar yapıldığını belirtiyor. Er, “Bu DAO’larda yönetilen bir bütçe var. Yine tamamen şeffaf bir şekilde birisi diyor ki ‘Bakın Türkiye’de böyle bir durum var. Şu adreslerde para toplanıyor. Biz şu kadar destek olabiliriz, siz ne dersiniz?’ diyor ve bunu demokratik bir şekilde oynuyorlar” Er, bu oylamaların bazılarının olumlu sonuçlandığını, örneğin Lido DAO’da yaklaşık 1 milyon TL karşılığı 50 bin adet DAI stabilcoin bağışlandığını aktarıyor. Ayrıca, burada iki tarafın da şeffaf olduğu bir durumun söz konusu olduğunu belirtiyor.

Oylama uzun sürebiliyor

Öte yandan Er’e göre DAO’ların özellikle afet gibi acil ihtiyaçların olduğu durumlardaki dezavantajlı tarafı bu oylamaların uzun sürebilmesi ve bunun da vakit kaybettirmesi. Çünkü teklifin kabulü için belli sayıda kişinin oy vermiş olması gerekiyor. Er, burada DAO’ların üyelerinin tüm dünyaya dağılmış olması nedeniyle koordinasyonun zor olduğunu belirtiyor. Yani merkeziyetsiz düzende koordinasyon, uğraşılması gereken bir durum yaratıyor ve insanları oy kullanmaya ikna edebilmek için teşvik etmek ve ekstra çaba harcamak zorunda kalınıyor.

Bunu yanında Maraş depremi özelinde kripto cüzdanların güvenilir olduğu konusunda özellikle yurt dışındaki insanları ikna etmek de kolay olmadı. Örneğin önce Haluk Levent, izin alarak Ahbap için bir kripto cüzdanı açtı. Ancak, Türkiye’deki insanlar Ahbap kurucusu Haluk Levent’i tanısalar da “Bağışları Ahbap diye bir derneğin kripto cüzdanına gönderin. Kurucusu bir rock yıldızı” denilmesi yurt dışındakiler için pek bir anlam ifade etmiyor ve şüpheyle yaklaşıyorlar. Baki Er, kripto sektöründe 2022 yılında yaşanan olaylardan dolayı insanların zaten sürekli bir sorgulama halinde aktarıyor. Bu nedenle “Devlet kurumundan izin alındı” denilse de insanlar bağış yapmadan önce bu izni görmek istiyorlar.   

Baki Er, merkeziyetsizliğin bir başka avantajından ise şöyle bahsediyor, “Optimism Vakfı, bağış yapmak istedi. Ancak, Optimism token’ını destekleyen bir adres açmak gerekiyordu. Bu noktada Connext ekibi bir akıllı kontrat yazma önerisiyle geldi. Bu kontratın tek görevi bir tetikleme fonksiyonu oluşturmak ve fonksiyon tetiklendiğinde Optimism ağındaki paraları Connext köprüsü üzerinden Ahbap'ın Ethereum'daki adresine göndermek olacaktı. Bu kontrat yazıldı. Hatta daha sonra bunu Arbitrum da devreye aldı. Bu sayede 40 bin doların üzerinde para toplandı” Hatta Baki Er, kendisinin de bu sorunun çözülmesinin ardından “Blockchain ne işe yarar diye her sorduklarında bu işi anlatacağım” tweet’ini attığını belirtiyor.