FTX borsasının hızla çökmesiyle oluşan salgının tüm kripto sektörünü etkilediği döneme denk gelen 14 Kasın tarihinde ayakkabı devi Nike Web3 platformu SWOOSH’u lanse ediyordu.

Nike spor ayakkabı fanatiklerinin markanın dijital giyim eşyalarını alıp satabilmelerine ve NFT’ler üzerinden kendi koleksiyon ürünlerini oluşturabilmelerine imkân veren bu girişim, büyük markaların sanki kripto dünyasında sular süt limanmışçasına yaptıkları açılımlardan sadece biri. Bu markalar arasında Starbucks, NFL, Instagram, Budweiswer, Amerikan Futbolu oyuncuları, Adidas, Dolce & Gabbana ve Time da yer alıyor. Ve liste uzayıp gidiyor. 

Geçtiğimiz günlerde Miami’de yapılan Art Basel toplantılarında sohbet ettiğim birçok kişiden kripto dünyasını büyük markaların kurtaracağına dair söylemler duydum.

Olabilir. Ayrıca bu yatırımlar, kriptoya doğan şirketlerin geri çekilmesiyle oluşan boşluğun dolmasına da yardımcı olabilir. Ancak kripto sektörünün devrimsel, yıkıcı söylemine bel bağlayan, yaratıcılara ve kullanıcılara paraları, içerikleri ve verileri üzerinde kontrol hakkı veren yaklaşımını benimseyen kişiler bu gelişmelerden kaygı duymaya başladılar. 

Şu soruyu göz ardı etmememiz gerekiyor: Kripto kurumsallaştıkça vaadini zayıflatıyor mu?

Karmaşık sinyaller

Bu sorunun cevabı, en azından belirli bir noktaya kadar bakıldığında, evet olmalı. Kripto sektörü imaja önem veren, bürokratik yapıdaki halka açık şirketlerin hukuki ve pazarlama odaklı kaygılarına boyun eğmek zorunda kalabilir. Kripto, blok zinciri ve hatta NFT’ler gibi kelimelerin dijital koleksiyon malzemeleri olarak görüldüğü bir gerçek.

Ancak her şeyi kaybetmiş de değiliz. Markaların bu dünyadaki aktivitelerinin şu ana kadar doğru ve kapsayıcı bir ruhla hayata geçirilmeye çalışıldığını görüyoruz. Sanatçılara, müzisyenlere ve yazarlara işleri üzerinden daha fazla kontrol sağlamaya yönelik gerçek bir çaba mevcut. Böylelikle bu yaratıcıların aldıkları teliflerin artması ve çeşitlilik araz eden bir sanat arayışının gelişmesi söz konusu olabiliyor. Miami’deki etkinlikte görüş bildiren Time Magazine’in Timepieces NFT serisinin yaratıcıları Time’ın görevi bırakmakta olan başkanı Keith Grossman’ın oluşturduğu takdir eden ve imkân sağlayan ortamın kendilerine katkısını belirttiler. 

Meta platformunun bir iştiraki olan ve genelde bu sosyal medya devinin insanların verilerinin, içeriklerinin ve hayatlarının üzerinde tahakküm kurma isteğinin bir parçası olarak görülen Instagram’da da benzer bir hava söz konusu. Platformun bir dizi NFT uzmanı etkileyici ile gerçekleştirdiği projede bu etkileyicilere koleksiyon içerikleri oluşturma, satma ve alma hakkı verilmekle kalınmıyor, topluluklarındaki sadık üyelerle etkileşime geçebilecekleri yeni nesil erişim iş modelleri de ortaya koymalarına imkân veriliyor. Proje, en azından özünde, Web3 dünyasının kontrolü ve sahipliği yaratıcıya bırakma yaklaşımına uyun.

Ancak sanatçıların özgürlüklerine kavuşmalarını kutlamaya başlamadan önce şunu da unutmayalım: Meta kendi oluşturduğu metaverse projesinde kullanıcılardan yüzde 47,5 komisyon almayı planlıyor. Bu tekel mantığındaki fiyatlama modeli kripto sektöründe hem öfkeye hem de kahkahaya neden oldu. 

Bu markaların kendilerine özgü projelerinden doğan bir Web3 modelinin çelişkilerinin olduğu görülüyor. Eğer gerçekten rekabet şartlarını doğru kurgulamayı ve açık, kontrol edilmeyen bir Web3 geleceği hayal ediyorsak bu çelişkileri ortadan kaldırmamız önemli. 

Yeni Instagram NFT projesinde yer alacak sanatçıların karşı karşıya kalacağı fiyat ve komisyon yapısına bir bakalım…

Bir yandan etkileyicilerin projelerini 1.000 dolardan daha pahalı fiyatlamalarına izin verilmiyor. Her ne kadar bu hareketin kendisi bir piyasa sınırlaması olsa da yapılan bu hamle, daha kapsayıcı bir ortam oluşturabileceği için benimsenebilir. Zira OpenSea platformunda işler iyi gittiği dönemde multi-milyon dolarlık NFT satışları olduğunu görmüştük. Düşük fiyatlar daha fazla kat-ılımı teşvik edebilir ve NFT iş modelinin ana akımı kapsayacak şekilde genişlemesine zemin hazırlayabilir. 

Diğer yandan projede yer alan sanatçılar her bir satıştan yüzde 30 komisyon ödemek durumunda kalacaklar. 

Peki bu son derece güçlü ve aracı konumdaki bir internet platformunun kontrol aracı değil mi? Evet, öyle ama buradaki tekel Instagram, değil, Apple. Apple, Instagram’ın AppStore’da satılan her türlü ürününde bu komisyonu almayı şart koşuyor.

Apple CEO’su Tim Cook’a öfke kusmadan önce bu fiyatlandırma yapısını biraz yakından inceleyelim. Nereden geliyor? Galiba işin özünde Apple’ın kuralları var. 

İlk prensipler

Tüm bunlar, Web2 dünyasında Meta ve Apple gibi merkezi platformların bilgiyi, sanatı ve eğlence dünyasını olduğu kadar toplumları, demokrasileri ve kültürleri şekillendirebilen büyük bir güce sahip olduklarını bir kez daha hatırlatıyor. 

Bu nedenle Punk 6529’un Om ve Bitcoin öncülerinden Peter Vessebes ve bilim kurgu yazarı Neal Stephenson tarafından ortaya koyulan Lamina1 gibi açık metaverse projeleri önemli. Bu projeler, değişik yöntemleri kullansalar da, temelinde çekirdek uygulamaları veya altyapıları kimsenin kontrolüne alamayacağı gibi kurguyla hayata geçirilmek isteniyor. 

Geleneksel platformların ve kitlelere ve müşterilere ulaşmak için bu platformları kullanan mega şirketlerin iyi niyetine güvenmek yetmez. Bu kurumsal yapıların kontrolleri altına alamayacakları sistemler kurmalıyız. 

Kriptonun ruhu budur ve bu yaklaşım isyancı kod yazarlarına ve sansürden uzaklaşmak isteyen yaratıcılara verilen bir mesajdır. Söz konusu şirketler yatırımlarını yapsınlar ancak burada şartların neler olduğuna bakmamız ve sistemleri açık kılacak biçimde protokoller, uygulamalar ve API’ler kurgulamamız elzem.

(Web3 dünyasında markaların durumunu daja derinlemesine incelemek için Sam Ewen’in ve Vayner3 Başkanı Avery Akkineni’nin yeni podcast’i “GenC”ye kulak verebilirsiniz.)