Japon borsanın 2014’teki çöküşü 750.000 Bitcoin’in kaybolmasına neden olmuş ve kriptonun geleceğini tehlikeye atmıştı. Etkileri bugün bile sürüyor.

Jed McCaleb, Bitcoin forumunda, “Merhaba millet. Bir Bitcoin borsası kurdum. Bir bakıp ne düşündüğünüzü söyler misiniz?” diye yazmıştı. 

Yıllardan 2010’du. Bu yeni borsanın adı Mt. Gox idi…

Mt. Gox borsasında ilk günde 20 Bitcoin (BTC) tutarında işlem yapıldı. Her biri 5 sentten satılmıştı. 

Böyle başlayan bu hikâye bugün bir efsane boyutuna ulaştı. Hatta bazılarına masal gibi bile gelebilir. Bitcoin tarihindeki birçok girişimci gibi McCaleb de siteyi altı yıl öncesinde “Magic: The Gathering” adlı fantezi kart oyunundan esinlenerek kurmuştu. Kart alıp satmayı amaçlıyordu. Bu nedenle sitenin adına Magic: The Gathering Online Exchange” ya da kısaca Mt. Gox adını vermişti. 

O günlerde Bitcoin satın almak kolay bir iş değildi. İlk dönemlerde insanlar tişörtler ve hediye çekleri karşılığında Bitcoin veriyorlardı. O günlerde geliştiricilik yapan Kolin Burges Bitcoin satın almak için Second Life oyunundaki para birimi olan Linden Dollar’lar üzerinden çetrefilli bir bypass yapmak zorunda kaldığını hatırlıyor. Burges, “Felaket zordu” diyor. 5.000 dolarlık bir satın alım sonrası likidite olmadığı için elindeki paranın değerinin yüzde 40 eridiğini söylüyor. 

İsmine Greg diyeceğimiz bir Kanadalı vatandaş ilk kez Bitcoin almayı denediğinde aklı karıştığı için TD Bank’a gitmişti zira bankalar kambiyo hizmeti veriyordu. Ancak bankadaki görevlilerden hiçbiri ne dediğini anlamadılar zira hiçbiri Bitcoin diye bir şey duymamışlardı.

Ardından Mt. Gox devreye girdi ve hiç başınız ağrımadan Bitcoin alıp satmanız mümkün oldu. Belki bu dijital paranın merkezi bir borsada tutulması pek ideal bir çözüm değildi ancak bu durum o kadar da riskli miydi acaba? Bu zorlu güvenlik işlerini başkalarına yıkmak daha pratik olmuyor muydu?

Ve böylelikle Mt. Gox büyümeye başladı. Büyüdü, daha da büyüdü ve daha da büyüdü. 2011’de bir kez hacklenmesine ve 25.000 Bitcoin çaldırmasına rağmen Mt. Gox, tüm bitcoin işlemlerinin yüzde 70’inin cereyan ettiği bir yer haline geldi. Görülen oydu ki Bitcoin borsası denilince akla Mt. Gox geliyordu. 

Mt. Gox bu süreç içerisinde el değiştirdi. McCaleb, 2011’de siteyi işletmenin zorluklarından yıldı ve Mt. Gox’u Mark Karpeles adlı bir Fransız kod yazarına sattı. “Karpeles, 24 yaşında olmasına karşın insan etkileşimlerinde ciddi zorlanan ancak bilgisayar dilinden ana dili gibi anlayan biri.” Nathaniel Popper kendisini “Digital Gold” kitabında bu şekilde tanımlıyordu… 

Burges, Greg ve Mt. Gox’un diğer 24.000 kullanıcısı borsanın sahibinin kim olduğunu pek de takmıyorlardı. Sitenin çalışması onlar için yeterliydi. Burges için durum değişmeye başlamıştı. 40 yaş kutlaması için kız arkadaşıyla Paris’e gittiğinde elindeki Bitcoin’lerin bir kısmını satmak istediğinde işlemin gerçekleşmediğini gördü. Neler oluyordu? 

Eski Mt. Gox CEO'su Mark Karpeles 

Diğer kullanıcılar da aynı sıkıntıyı yaşamaya başladılar. Bitcoin almaya 100 dolardan başlayan yirmili yaşlarındaki bir avukat olan Daniel Kelman da parasını çekememişti. Mt. Gox işleminin gerçeklememesinin nedeninin müşteri tanımlama sürecindeki bir sıkıntı olduğunu söylese de bu açıklama pek inandırıcı değildi. Kelman’ın Mt. Gox üzerinde 44,5 Bitcoin’i vardı ve her biri 1.000 dolardan düşünüldüğünde ciddi bir paradan bahsediliyordu. Kelman o kadar endişelendi ki uyku uyuyamaz oldu. Kafası karışmıştı ve öfkelenmişti. 

Aynı öfke binlerce diğer Mt. Gox müşterisinde de görülmeye başlandı. Karpeles’ten gelen açıklamaların muğlak olması da işleri kızıştırdı. Mt. Gox, Reddit’te paylaştığı bir postta “Mevcut süreçlere dair daha net bir analiz yapmak için para çekimlerini geçici bir süreliğine durdurmak durumunda kaldık” demişti. (“Bir başka Reddit kullanıcısı “Haha Bitcoin’deki ilk bankaya hücum başlıyor” derken bir başkası, “Offf işler hızla rayından çıkıyor” diyordu.) 

Burges’in Mt. Gox’ta 250 Bitcoin’i kalmıştı. O günkü değeriyle çeyrek milyon dolardan bahsediyoruz. Hemen Londra’dan uçağa atladı ve Tokyo’ya uçarak Karpeles’in ofisi önünde bir protesto başlattı.

Hava soğuk ve karlıydı ve Burges de jetlag olmuştu ama elinde, “MT.GOX PARAMIZ NEREDE?” yazan bir pankartla protestosunu sürdürdü. Özellikle “Bitcoin’imiz nerede” ifadesini kullanmamıştı çünkü o günlerde kimse Bitcoin nedir bilmiyordu.

Burges bir süre sonra Wall Street Journal’dan ayrılıp kripto dünyasına dair haberler yapan CoinDesk adlı siteye geçen bir muhabirle görüştü. Burges’in protestosu birden daha fazla dikkat çeker hale geldi ve Bitcoin’in ana akım medyada ilk ele alınma hikâyelerinden birine zemin hazırladı. 

Japonlar bu protestoyu anlamakta zorlanıyorlardı zira Burges Japonca bilmiyordu ve kimse Bitcoin nedir bilmiyordu… Ancak bu durum Burges’i durdurmadı. Sabırla Karpeles’in dışarı çıkmasını bekledi ve çıktığında da onunla yüzleşti. 

Elinde şemsiyesi ve buzlu kahvesiyle yürüyen Karpeles’e yaklaşıp “Herkesin Bitcoin’leri duruyor mu?” diye sordu. 

Karpeles, Burges’e net bir yanıt veremedi. Aynı 24.000 diğer müşteriye veremediği gibi… Sonunda acı gerçek ortaya çıktı: Mt. Gox hacklenmişti. Bitcoin’ler gitmişti. Geride hiçbir şey kalmamıştı. Karpeles, 2014’te Tokyo’da yaptığı ve Mt. Gox’ın iflasını açıkladığı basın toplantısında “Sistemlerimizde zayıflıklar vardı ve Bitcoin’ler gitti” diyordu. “Birçok kişinin sıkıntıya düşmesine neden olduk ve bu olanlardan dolayı yürekten üzgünüm.” 

750.000 Bitcoin çalınmıştı.

Bu, o donemde piyasadaki toplam Bitcoin’in yüzde 7’sine karşılık geliyordu. Şu anda Bitcoin kabaca 30 bin dolar dersek bu hırsızlığın boyutu 2,2 milyar dolara ulaşıyordu. Mt. Gox kripto tarihindeki en büyük hırsızlık olarak görülmemeli. Zira burada çalınan meblağ tarihteki en büyük on banka soygununun üç katı kadar. 

Peki bu olayın en ilginç noktası ne? Bu efsane bugün bile 2014’teki kadar önemli. Bu hack kripto sektörünün şekillenmesine neden oldu ve on yıldan uzun zaman sonrasında biler şaşırtıcı bir son ortaya çıkabilir.

Senin anahtarın değil

Hack olayının hemen ardından sektördeki ağır toplar kendilerini süratle Mt. Gox’tan uzaklaştırdılar ve olayın tekil bir sıkıntı olduğunu ve Bitcoin dünyasına mal edilemeyeceğini söylediler. Nasıl, tanıdık geliyor mu?

Coinbase’den Brian Armstrong, Kraken’den Jesse Powell ve diğer birçok borsanın yöneticisi kaleme aldıkları ortak açıklamada, “Mt. Gox’un kullanıcılarının güveninin trajik biçimde kötüye kullanılması ilgili şirketin hatasından kaynaklanmaktadır ve Bitcoin’in veya dijital para sektörünün geneline dair durumu yansıtmamaktadır. Her yeni sektörde görülebileceği gibi bizim de temizlememiz gereken kötü aktörler var ve bugün de buna şahit oluyoruz” diyorlardı. 

Mt. Gox yerine FTX yazın, bu ifadeler Sam Bankman-Fried hakkında söylenenlerle bire bir aynı gibi değil mi?

Birçokları için Mt. Gox, kripto dünyasının ilk günahıydı: Merkezi borsalara fazlasıyla güvenme günahı… Bu 2014’te öğrenilmesi gereken bir ders olabilir ama aynı durum 2023’te de geçerli değil mi? Uzun zamandır Bitcoin’i destekleyen ve Custodia Bank’ın kurucusu Caitlin Long, “Mt. Gox ile birlikte ‘anahtar sende değilse para da senin değildir’ yaklaşımı ortaya çıktı” diyor. Kendisi de Mt. Gox müşterisi olan Long, merkezi bir kuruma güvendiğine pişman ve “önemli bir ders almak için ödediğim en uygun okul parası bu olabilir” diyor. 

2011 yılındaki hack olayında Mt. Gox’a yardımcı olan Roger Ver, de neredeyse aynı cümleleri kuruyor. “Anahtar sende değilse Bitcoin de senin sayılmaz.” “What Bitcoin Did” podcastinin sunucusu Peter McCormack Mt. Gox olayından çıkarılacak derse dair kelimesi kelimesine aynı cümleyi kuruyor: “Anahtar senin değilse bitcoin de senin değildir.”

McCormack ikinci bir derse daha işaret ediyor. Mt. Gox karmaşası sırasında Bitcoin fiyatı dibe vurmuştu ve bitcoin için sona gelindiği düşünülüyordu. Teknoloji muhabiri Kevin Roose, hack olayı sonrasında “Bitcoin hayali öldü” diye yazmıştı. 

Hakkını verelim Roose daha sonra günah çıkardı. (2017’de yazdığı bir yazıda “sanırım feci batırdım” demişti.) Elbette ki Bitcoin ölmedi. Hatta daha da güçlendiği bile söylenebilir. Daha az kırılgan hale geldi. McCormack, “Mt. Gox, Silkroad, FTX gibi olaylara şahit olduğumuz 13 yıllık tarihçeye bakıldığında Bitcoin hâlâ burada ve güçlü. Bir blok zincirini öldürmek gerçekten zor” diyor. McCormack’a göre Bitcoin’in kendisinin hacklenmesi veya ABD tarafından yasaklanması gibi olası en kötü senaryolarda bile insanların Bitcoin kullanmaya devam edeceğini ve bir değeri olacağını söylüyor. 

Mt. Gox hack olayı Bitcoin’i öldüremediği gibi bu alanda gelişmelere ve inovasyonlara da zemin hazırladı. Mt. Gox’un çökmesi müşterileri açıkta bıraktığı için Japon otoriteleri borsalara ciddi düzenlemeler getirdiler. JP Koning, Mt. Gox nedeniyle getirilen bu düzenlemeler nedeniyle FTX müşterilerinin Japonya’da sıkıntı yaşamadıklarını söylüyor. 

Hacker’ların Mt. Gox başarısı güvenlik önemlerinin yoğunlaşmasına neden oldu. Günün sonunda Jed McCaleb’in kurduğu borsa milyarlarca dolarlık işlemler için değil bir kart oyunu hayali ile tasarlanmıştı. Güvenlik yüzeyseldi. Kripto güvenlik uzmanı Steve Walbroehl Web3 güvenliği dersleri veriyor ve müfredatında Mt. Gox ile ilgili bir bölüm de var. Walbroehl Karpeles’in neden olduğu durumun hem “teknik kontroller” (iki faktörlü yetkilendirme gibi ilave şifre güvenliği) hem de “yönetimsel kontroller” (KYC ve teminat gibi) alanında gelişmelere zemin hazırladığını belirtiyor. 

Bu hack olayının tam olarak nasıl meydana geldiğine bakıldığında ABD Adalet Bakanlığı Alexander Vinnik isimli bir Rus kripto borsa uzmanını işaret ediyor ve bu kişinin Mt. Gox’un çalıntı Bitcoin’lerinin aklanmasında rol aldığını iddia ediyor. Walbroehl’e göre esas sorumlunun kimliği hâlâ gizemini koruyor. (Sektördeki birçok kişiye göre Karpeles, hatalı ve güvenliğe önem vermeyen bir tavırda olsa da bu olayın arkasındaki akıl o değil. Karpeles, verileri manipüle etmekten suçlu bulunsa da zimmet suçundan ceza almadı.) Peki buradaki esas kötü adam kim? Satoshi Nakamoto’nun kim olduğu kripto dünyasındaki en büyük gizem ise Mt. Gox’u kimin soyduğu da ikinci büyük gizem olabilir. 

Mt. Gox olayının sektörde uzun zamandır tartışılan bir diğer gizemi daha var. Mt. Gox’un iflas açıklamasından ve Bitcoin’lerin buharlaşmasından birkaç hafta sonrasında Karpeles önemli bir keşifte bulunuyor. Eski bir Bitcoin cüzdanı keşfediyor. Bu cüzdanda çalındığı sanılan 200.000 Bitcoin olduğu görülüyor. Bu küçük cüzdanda tüm Bitcoin’lerin yaklaşık yüzde 1 ‘i kadar bir meblağ var.

Hack olayında 44,5 Bitcoin kaybeden genç avukat Kelman, takıntılı biçimde Mt. Gox iflas davasını takip etmeyi sürdürüyor. Kelman, Karpeles’in 200.000 dolarlık zulayı bulmasıyla olayların yönünün değiştiğini söylüyor.  

 (CoinDesk)

Gökkuşağının Ucu

Daha sonrasındaki olaylar dizisi kafa karıştırıcı ve çözümlenmesi neredeyse on yıl sürdü. Kelman, “Mt. Gox hakkındaki en çılgın durum olayın Japonya’da olmasına karşın neredeyse hiçbir alacaklının Japon olmaması” diyor. “Kimse neler olup bittiğini bilmiyordu.” Kriptoya dair bugünkü kanuni olaylara bakıldığında (Celsius Network, Voyager Digital, FTX) mahkeme belgelerine kolaylıkla erişmek mümkün. Kelman, “Japonya’da böyle bir şey yok. Sadece fiziksel belgeler var. Onlar da bir odada. Tokyo Bölge Mahkemesi’ndeki bu odaya gitmeniz, Japonca bilmeniz ve alacaklı olmanız gerekli” diyor. 

Şimdi kendinizi Mt. Gox alacaklılarının yerine koyun. Boşta kalmışlar ve yanıt bekliyorlar. “Django Bits” takma adlı bir Bitcoin’ci 2011’de 30 sentten Bitcoin almış. Mt. Gox’ta o zamanki değeriyle 20.000 dolar eden 20 Bitcoin’i kalmış. Bu kişi bir Telegram grubu kurarak diğer mağdurların hikâyelerini paylaşacakları ve Mt. Gox davasındaki gelişmeleri izleyecekleri bir zemin oluşturmaya çalışıyor. 

Olayı takip etmek o kadar kolay değil. Django, “Japonya’dan gelen tuhaf belgelere bakıp duruyoruz. İşler sürüncemede devam ediyor” diyor. Karpeles’in borsadan uzaklaştırılmasından sonra Nobuaki Kobayashi adlı bir Japon avukat kayyum olarak atanmış durumda. Elde kalan varlıkların alacaklılara dağıtılmasından Kobayashi sorumlu. 

Peki eldeki varlıkların değeri ne? Hack öncesinde yani 2014’te her bir Bitcoin yaklaşık 1.000 dolar civarındaydı. Hack sonrası fiyat 500 dolara düştü. Kayyum eldeki 200.000 Bitcoin’i bozdurup alacaklılara dağıtmayı planlıyor. Burada ortalama fiyat 483 dolar civarına geliyor. 

Kelman ve diğer alacaklıların başka bir fikri var. Fiat para üzerinden bir ödeme almaktansa Bitcoin’lerini geri almayı tercih ediyorlar. Mahkeme belgelerini incelemek için sık sık Tokyo’ya giden ve buradaki bilgileri topluluğa sızdıran Kelman, “Bu tüm dünyaya Bitcoin’in bir para birimi olduğu mesajını da verir” diyor. Kelman Bitcoin’e inancını koruyor. Hatta Tokyo’nun Roppongi bölgesinde birkaç barı Bitcoin ödeme almaya ikna etmiş. Kelman için Bitcoin bir para birimi. Mt. Gox alacaklılarına Bitcoin ödenirse bu tez de somutlaşıyor. 

Bu arada daha sonraları “sivil rehabilitasyon” dosyasına dönüştürülen Mt. Gox iflas dosyası sürüncemede kalmaya devam ediyor. CoinLab adlı borsanın kurucusu Peter Vessenes de Mt. Gox’u almak için ön anlaşma yaptığını iddia ediyor. Zaman içerisinde birçok kişi bu olaya dahil oldu veya olaydan koptu. Brock Pierce alacaklılar için alternatif bir yol olan “Gox Rising” inisiyatifini hayata geçirmeye çalıştı. Craig Wright’ın çalınan 79.000 Bitcoin’in olduğu bir cüzdanı elinde tuttuğu iddia edildi. 

Karpeles bile zaman zaman kendini gösterdi, hatta Django’nun Telegram grubunda soruları yanıtladığı bir seans bile yaptı. (Django Karpeles’in alacaklıları uyardığı ve kendilerine geri ödeme yapılması durumunda Bitcoin değerinin 488 dolar olacağını söylediğini belirtiyor. Alacaklılar bunun üzerine endişelerini dile getirerek kayyumun bu hamlesini önlemiş oldular.) 

Alacaklıların Telegram grubunu yöneten Django’nun kendisi bile her bir gelişmeyi takip etmekte zorlanıyor. Mevcut dokümanın 102 sayfalık ve Japonca bir belge olduğunu söylüyor: “17 sayfalık bir İngilizce doküman da var ama çevirisi çok iyi değil. Bağlayıcı olan Japonca belgenin aslı” diyor. 

Neyse ki bu 102 sayfalık dokümanda önemli bir haber var: Alacaklılar kısa süre içerisinde Bitcoin’lerinin en azından bir kısmının geri alabilecekler. Alacaklılar Mt. Gox’da kaybettikleri Bitcoin’in yüzde 21’ini ve aynı miktarda Bitcoin cash alacaklar.

Normal bir durumda bu yüzde 21’lik kısım hayal kırıklığı oluşturabilir zira kimse yüzde 79’luk bir kayıptan memnun olmaz. Ancak Bitcoin ile ilgili hiçbir şey normal olmuyor. Her ne kadar günümüzdeki piyasa koşulları düşük fiyatların hakim olduğu ayı piyasası olarak görülse de bugünkü Bitcoin fiyatı Mt. Gox hack dönemine kıyasla yaklaşık 30 kat daha yüksek. 

Greg’in 14,7 Bitcoin’i gitmişti yaklaşık 2,2 Bitcoin ve 2,2 Bitcoin cash alacak. Bugünün fiyatlarıyla 60.000 dolar eder ki 2014’te bu meblağın değeri 15.000 dolar civarındaydı. On yıldır sıkıntı çeken biri için fena görünmüyor. Varlıkları dört katına çıkmış durumda. Yeni satın aldığı eve biraz ilave inşaat yapmakta kullanılabilir. “Ayrıca ‘s..tir, sonunda çözüldü’ kafasına gelmek de iyi bir şey” diyor Greg…

Teoride, Greg’in Bitcoin’leri Mt. Gox’ta takılmamış olsaydı ve çok doğru yatırım kararları alsaydı 14,7 Bitcoin’i Kasım 2021’deki 69.000 dolarlık tepe fiyattan satıp 1 milyon doları cebine koyabilirdi. Ancak bu da pek mümkün değil. Tüm o zorlu yıllar boyunca elindekileri tutup en tepeden satma ihtimali ne kadar olabilir?

Greg, Kelman, Burges, Django ve diğer alacaklılar “Mecburi HODL” yapmış oldular ve birçoğu bundan kârlı çıktı. Kelman, “Mecburi HODL birçok kişiye para kazandırdı. Bu sanki gökkuşağının ucunda altın bulmak gibi bir şey” diyor. 

Her bir alacaklı için bir seçenek var: Mt. Gox kayyumunun yapacağı ödemeyi kabul etmek ya da CoinLab davasının sona ermesini bekleyerek daha fazla bir pay almayı ummak. Kayyum ödemesi CoinLab davasının sonucunda alacakları ödemeyin yaklaşık yüzde 90’ı kadar olabilir. Davanın kaç yıl süreceği de belli olmayabilir. (Django Telegram grubunda yapılan bir ankette alacaklıların yüzde 46’sının erken ödemeyi, yüzde 20’sinin beklemeyi tercih ettiğini, yüzde 30’un kararsız olduğunu söylüyor.)

Django “mecburi HODL” yaklaşımını nazikçe reddediyor ve bazı alacaklılar fayda saplamış olsalar da Bitcoin’in yüzde 80’inin kayıp olduğunu hatırlatıyor. Makul bir nokta. 

Peki alacaklılar eken ödeme alırlarsa ne olacak? Buna dair ankete göre yüzde 14 Bitcoin’lerini anında satmayı planlarken yüzde 25’i bir kısmını satmayı ve yüzde 50’si HDOL yapmayı planlıyorlar. 

Bu, kimilerine göre çılgınlık kimilerine göre ise mantıklı. Bu alacaklılar on yılı belirsizlik içerisinde geçirdiler. Paralarının uçup gittiğine inandılar. Sonra da ancak bir kısmını kurtarabildiklerini gördüler. Şu anda da ellerine 2014’e kıyasla dört kat daha fazla değer geçeceğini öğürendiler. Ve bazıları Bitcoin’e o kadar inanıyorlar ki bir kuruş bile satmak istemiyorlar. 

Mt. Gox alacaklıları Bitcoin’e ilk inanalar arasında yer alıyorlar. Bu borsa artık var olmayabilir ancak alacaklılar burada, hâlâ HODL yapıyorlar ve inançlarını koruyorlar.