FTT borsa token’ı FTX’in ve ilişkili şirket Alameda Research’ün çöküşünde kilit rollerden birini oynadı. CoinDesk’ten Ian Allison’ın 2 Kasım’da yaptığı haber her iki şirketin bilançosunda FTT’nin ağırlığına işaret ediyordu ve bu bilgi süreci tetikleyen ana unsur haline geldi.

FTT’nin FTX olayında bir diğer rolü de FTX’in Alameda’yı kurtarmak için aktardığı müşteri parasına karşılık bir teminat (aslında değersiz) olarak kullanılmasıydı.

Peki nedir bu borsa token’ı dediğimiz şey? Bunları çıkaran borsalar için ne rol oynuyorlar? Modern muhasebe standartları çerçevesinde nasıl değerlendirilmeliler? Kriptonun merkeziyetsizlik gündeminde nasıl bir yer ediniyorlar?

Borsa Token’ına dair sorular

Önce son soruya cevap bularak başlayalım. Borsa token’ları genelde merkeziyetsiz yapılar değillerdir. Hatta rolleri merkeziyetsizliğin tam zıttı yönde şekillenir. Bunlar temelde merkezi borsanın kullanılmaya devam etmesine yardımcı olurlar. Bu token’ları elinde bulunduran müşteriler işlem maliyetlerinde indirimler ve bazı ödüller elde eder. Twitter’daki bazı söylemlerin aksine FTT token sahiplerine FTX platformunun gelirlerinden bir pay hakkı sağlamaz ya da kullanıcılara herhangi bir yönetişim hakkı vermez. Diğer birçok borsa token’ı için de durum böyledir.

Teknik anlamda borsa token’larının bir önemli özelliği yoktur. FTT, Ethereum üzerinde ERC-20 formatında çalışan bir token idi ve kısıtlı teknik bilgiye sahip biri bile benzer bir token üretebilir. Binance’in token’ı BNB kendi blok zinciri olan BNB Chain üzerinde yer alır. Bu zincir Ethereum’un bir çatalı olarak hayatına başlayıp daha sonra ayrı, izinli bir zincir haline dönüşmüştür.

Bu durum, token’ların yaratılmasının temelindeki anlayışın tam olarak zıttıdır. Kripto dünyasında 2016-1017 döneminde başlayan bir tartışmada merkeziyetsiz bilişim hizmetlerine yönelik teşvikler ve ödeme unsurları oluşturmak amacıyla “Utility-fayda token’ları” gündeme gelmişti. Her ne kadar bu kavram artık çok net olmasa da bu token’lara örnek olarak merkeziyetsiz depolama ağı Storj, şu anda Tron tarafından yönetilen BitTorent token’ı ve hatta sıkıntıya düşlen Wi-Fi node projesi Helium’u vermek mümkün. 

Neye dayanıyor?

Utility token’ların cazibesi mülkiyet haklarının hayata geçirilmesine yönelik herhangi bir yasal düzene gereksinim olmaması veya şirketin diğer taraflara yönelik yükümlülükleri arasında yer almamasıdır. Bunun bir nedeni genelde çok fazla yükümlülük alanı bulunmaması olmakla birlikte hizmetlere olan talep üzerinden prosedürel olarak sağlanan değerin aslında doğrudan blok zincirine bağlanmış olmasıdır.

Buna karşın borsa token’larının değeri aslında birçok durumda var olmayan yasal düzene veya düzenlemelere bağlıymış gibi görünmesidir. Birçok borsa token’ı (FTX’inki ve Binance’inki gibi) offshore borsalar olarak tabir edilen yapılar üzerinden çıkarılmıştır. FTX örneğinde borsa Bahamalar’da kayıtlı iken Kraken ve Coinbase gibi ABD’de resmi kayıtlı borsaların kendi token’ları bulunmaz zira bu yapıların standart sermaye piyasalarına erişimi ve bağı vardır. Borsa token’ları offshore borsaların bu tür bir resmi erişime gerek duymadan para bulmalarının bir aracı haline geldi. 

Kripto varlık yönetim şirketi Arca’nın kurucu ortağı ve direktörü Katie Talati, “Bunları ilk çıkaran Binace idi ve gayet başarılı oldu. Başarıyı görenle bunu taklit ettiler. Huobi, OKX gibi yapılar kendi token’larını çıkardılar ve bu bir standart haline geldi. FTX 2019’un ikinci yarısına kadar böyle bir hamle yapmamıştı” diyor.

Ancak bu token’ların hisse senedi gibi para getirme işlevi görmesi bunların bir menkul varlık olduğu anlamına gelmez. Talati, “Şu anda bunlar şirketin sermayesinin bir parçası değil. Örneğin şirket iflas ettiğinde bunların bir karşılığı yok. Yönetişim gücü de yok, borsaya şunu yap, bunu yap da diyemezsiniz” diyor.

Değer algısı

Kripto dünyasında güçlü düzenleyicilerin ve hatta doğru dürüst mülkiyet haklarının dahi olmadığı bir kurguyla hayata geçirilen bu token’ların bir hisse senedi gibi işlem gördüğü algısı oluşmuş durumda. Talati, burada bir mopdel oluşturmak için yeterince girdi verisine sahip olmadığımızı söylüyor.

Hisse modeline dayalı, yarı değiştirilebilir bir model Sam Bankman-Fried’in finansal düzenbazlıklarını kolaylaştırmış olabilir. Buradaki karmaşık yapının bir bileşeni de FTT’nin “düşük akış hızında, etkisi azaltılmış” bir değer token’ı olarak konumlanması. Bu token’ın çok az bir kısmı halka açık biçimde işlem görüyordu ancak bu az miktarın değeri FTX’in kendi elinde tuttuğu yüz milyonlarca token’ın değerini de gösteriyormuş gibi algılanıyordu. 

Ancak FTT token’larının FTX ve Alameda bilançolarında tutulması ne standart muhasebe yaklaşımlarına ne de hayatın gerçeklerine uyuyor. ABD muhasebe düzeninde şirketler, kendi hisselerini ya da halka açık piyasalardan geri topladığı hisseleri muhasebeleştirirken bunları değerleme tahminlerine veya likit varlıklar kategorisine yazmaz. Bunun yerine onları “hazine hisseleri” olarak konumlandırırlar.

Bunun nedeni şirketin hisse değerinin toplam değerinin tamamını göstermemesi, bu değerin bir yansıması olmasıdır. Gelirlerinizin içine kendi hisselerinizi koymak yılanın kendi kuyruğunu yemesi gibi bir şey.

Bu basit muhasebe sorunu, Bankman-Fried’in FTX ile Alameda arasında teminat olarak FTT kullanmasıyla bir saatli bombaya dönüştü. Başka bir yazımda da belirttiğim gibi Bu tür uygulamaların Enron’un ve iştiraklerinin kağıt üzerinde değerlerini suni olarak artıracak düzenbazlıklar yapmasından bir farkı yok.

FTT token’ın tüm zamanların en kötü kripto çöküşünde merkezi bir rol oynaması şirketlerin kendi token’ları ve diğer öz varlıklarına yönelik muhasebe uygulamalarını netleştirmelerini zorunlu kılıyor. Binance CEO’su Changpeng Zhao geçen hafta yapığı açıklamada Binance’in BNB token’ı asla kullanmadığını söyledi. Ripple CEO’su Brad Garlinghouse, geçen hafta katıldığı Twitter Space yayınında şirketinin kendi token’ı olan XRP’yi bilançosunda kullanmadığını belirtti. 

Genelde pek dile getirilmeyen bu normlar, CoinDesk’in FTT haberinin neden bu kadar etkili oluğunu da gösteriyor. Bu varlıklar şu anda kullanıldığı biçimde kullanılmamalıydı ve aslında gerçek anlamda dikkatli bir şirket bunları veya benzer öz varlıkları bir teminat olarak kabul etmemeliydi.

Deneyimli kripto yatırımcıları bu normların uygulanması için ısrarcı olmalı zira bunu yapmazlarsa dımdızlak kalabilirler. Talati, Arca’nın buna çok dikkat ettiğini söylüyor.

“Projeleri incelerken birçoğunun bilançolarında kendi token’larını gösterdiklerini görüyoruz. Ve hemen üzerlerini çiziyoruz” diyor.