Sanal paralar ve kripto paralar konunun başta finansal, ekonomik, sosyolojik boyutları da dahil olmak üzere özellikle dünyadaki regülasyonlar açısından halen çok tartışılan konuların başında geliyor. Kara para aklamanın önlenmesi ve terörizmin finansmanın önlenmesi boyutundan bakıldığında ise kripto varlıklara farklı bir hassasiyetle bakılmasını gerektiriyor.  

Kripto Para, Sanal Para, Elektronik Para Kavramları Nedir? 

Özünde dijital paranın yansıması olan bu kavramlar çoğu kez birbirlerinin yerine kullanılsa da aslında farklı kavramları ifade etmektedir. 

Financial Action Task Force (FATF), dijital parayı sanal paranın ve elektronik paranın dijital bir ifadesi olarak aslında bu kavramların bir üst kümesi olarak konumlandırmıştır. Dolayısıyla, dijital paralar bir üst kavram olarak temelde (i) sanal para ve (ii) elektronik para olarak ikiye ayrılmaktadır. Sanal para kısaca dijital şekilde alınarak satılma özelliğini haiz ve aynı zamanda hesap birimi, değer muhafazası gibi farklı işlevleri bulunmasına rağmen yasal bir ödeme aracı olmayan bir değerin dijital temsili olarak ifade edilebilir. Görüldüğü üzere, sanal paranın karakteristik özelliği yasal bir ödeme aracı özelliği olmamasına rağmen elektronik para mevzuat açısından detaylı şekilde düzenlenerek yasal bir ödeme aracı olarak kabul edilmektedir. 

• İlginizi çekebilir: Kripto Dolandırıcılıklarına Yönelik İş Birliği: KPMG Kanada ve Chainalysis

Kripto paralar ise işte tam bu noktada, sanal paraların bir alt kümesini oluşturmakta ve Türkiye’de de dahil olmak halihazırda birçok devlet tarafından yasal ödeme aracı olarak kabul edilmemektedir. 

Kara Paranın Aklanması Nedir ve Hangi Aşamalardan Oluşur?

Öncelikle İngilizce’de “dirty money” denilen kara para kavramının bu şekilde adlandırılmasındaki temel sebep, elde edilen gelirin tamamen yasa dışı yollardan elde edilmiş olmasıdır.

Kara para aklamanın dünyada da genel itibariyle kabul gören aşamaları ise şunlardır:

• Yerleştirme (Placement): Yerleştirme kara para aklamanın ilk aşamasıdır. Bu aşamada kirli olan nakit paranın ve yasa dışı yollardan elde edilen finansal kazancın ilk olarak sisteme sokulması gündeme gelmektedir.
   
• Ayrıştırma (Layering): Bu aşamada illegal kazanç takibi zor çeşitli karmaşık işlemlerle kaynağından ayrıştırılmaktadır. Bunun sonucunda ise gayri yasal olan kazanç bir anonimlik kazanarak herhangi bir resmi denetim takibine karşılık olarak da gizlenmektedir. Bu sayede çoğu işlem ve dönüşüm sayesinde suçun kökenin takibi de zorlaşmaktadır.
  
  
• Bütünleştirme (Integration): Kara para aklamanın en son aşamasını ise bütünleştirme aşaması oluşturmaktadır. Yasa dışı olan paralar ayrıştırıldıktan ve kaynağından uzaklaştırıldıktan sonra, bu paralar görünüşte yasal paralar olarak, para aklayıcıların kullanım ve kontrolüne hazır hale getirilmektedir. 

Regülasyonlar ve Uygulama Örnekleri Nelerdir?

FinCEN

ABD’de Hazine Bakanlığı’na Bağlı Finansal Suçlar Yürütme Ağı olarak adlandırılabilecek FinCEN, sanal para birimleri hakkında yorumlayıcı rehberlik sunan ve bunların düzenleyici statüsünü netleştiren ilk finansal kurumlardan birisidir. FinCEN yayınladığı kılavuzlar sayesinde özellikle konunun kara para aklanmasının ve terörizmin finansmanın önlenmesi boyutlarına da ışık tutmaktadır. 

FinCEN, dönüştürülebilir sanal para birimlerini içeren belirli iş modelleri için rehberlik sağlayarak konumunu pekiştirmiş ve netleştirmiştir. FinCEN yayınladığı kılavuzlar sayesinde, farklı türde sanal para cüzdanı sağlayıcılarını içerenler de dahil olmak üzere, düzenlemelerin farklı senaryolarda nasıl uygulanacağını genişletmiştir. Sanal para kioskları (genellikle "Kripto ATM'leri" olarak adlandırılır) ve merkezi olmayan (dağıtım) uygulamaları ("dApps"). dApp'ler, tek bir tanımlanabilir yönetici tarafından kontrol edilen dağıtılmış defter teknolojisini kullanan yazılım programlarıdır. 

FATF

Küresel düzeyde ise, FATF, 2021 yılında sanal varlık hizmet sağlayıcılarının (VASP'ler) - sanal para birimleri sağlayıcıları - kara para aklama ve terörizmin finansmanı amacıyla düzenlenmesini açıkça gerektirecek şekilde tavsiyelerini değiştirmiştir. "Tavsiye 15 "in bir parçası olarak, VASP'lere risk temelli bir yaklaşım, denetim ve izleme uygulanması, kara para aklanmasının ve terörizmin finansmanın önlenmesi (“AML/CFT”) kontrollerinin uygulanması da dahil olmak üzere diğer FATF Tavsiyelerinin sanal para birimleri ve VASP'ler bağlamında nasıl dikkate alınacağına açıklık getirmiştir. Bu kapsamda, kaynak kuruluşlar ve lehtarlar arasında kimlik bilgilerinin paylaşılmasına ilişkin 16 sayılı Tavsiye Kararı sanal para işlemlerini de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Bu genel itibariyle “Seyahat Kuralı” olarak adlandırılmaktadır. 

Kılavuz, özellikle eşler arası sanal para birimi alışverişlerinin riskleriyle ilgili olarak sanal paralar bağlamında dikkate alınması gereken ek risk göstergelerinin yanı sıra, Seyahat Kuralı da dahil olmak üzere FATF Tavsiyelerinin uygulanması hakkında daha fazla bilgi sağlamaktadır. Kılavuzda ayrıca FATF standartlarının, stabil kripto varlıklar olarak da bilinen belirli bir fiat para birimine veya emtiaya bağlı sanal para birimlerine nasıl uygulanacağı da ele alınmaktadır. Kılavuz ayrıca FATF standartlarının "merkezi olmayan finans" (DeFi) ürün ve hizmetlerine ne zaman uygulanması gerekebileceğini de açıklığa kavuşturmuştur. 

Avrupa Birliği 

Kara para aklama konusunda FATF uygulamaları dışında burada kısaca Avrupa Birliği düzenlemelerinden bahsetmek faydalı olacaktır. Kara para aklanmasının ve terörizmin finansmanın önlenmesi konusunda 2021 yılında Avrupa Birliği 7. Direktifi yürürlüğe girmiştir. Bu direktifin amacı, temel itibariyle şüpheli işlem ve faaliyetlerin tespitini iyileştirmek ve suçluların yasadışı gelirleri aklamak ve terör eylemlerini finanse etmek için kullandıkları boşlukları finansal sistem aracılığıyla kapatmaktır.

• İlginizi çekebilir: AB’nin Yeni Kara Para Aklamayı Önleme Kuralları Kripto Sektörünü Endişelendiriyor

Yedinci Direktif kapsamında Avrupa Komisyonu, Avrupa Birliği üye devletlerinin Kara Para Aklama Direktiflerini çok daha hızlı bir şekilde uygulamasını ve üye devletlerin tamamının bu konuda aynı kurallar ve dokümantasyonu tercih ederek deyim yerinde ise "tek bir oyun alanına" sahip olmasını arzu etmiştir. Bu nedenle Avrupa Komisyonu, kara paranın aklanması (AML) ve müşterini tanı (KYC) kurallarının doğrudan etkili olacak şekilde birleştirilmesine ilişkin bir tüzük çıkarmayı planlamıştır (böylelikle yani kuralların ulusal yasalara ayrıca uygulanması gerekli değildir). Sanal varlık transferleri, Direktif bağlamında havale ve fon transferleri ile benzer AML/CFT gerekliliklerine tabidir. AB tarafından ayrıca FATF'nin kara para aklama ve diğer mali suçlara karşı bir koruma olan "seyahat kuralı kılavuzu" olarak da adlandırılan değiştirilmiş Tavsiye 16'ya dayanarak, bir "Kripto Seyahat Kuralı" önerilmektedir. 

Yeni Kripto Seyahat Kuralı, borsalar, bankalar, tezgah üstü masalar, barındırılan cüzdanlar ve diğer finansal kuruluşlar dahil olmak üzere VASP'lerin, küresel olarak 1.000 USD / EUR'dan yüksek kripto para birimi işlemleri için alıcı ve alıcı hakkında belirli tanımlayıcı bilgileri paylaşmasını önermektedir. Bunun yanı sıra, anonim kripto cüzdanlarına artık izin verilmemektedir. Ayrıca, düzenlemeler müşteri detaylı araştırması (“Customer Due Dilligence” veya kısaca “CDD”) ve yararlanma hakkı sahipliği alanları da dahil olmak üzere doğrudan uygulanabilir kurallar içerecektir. Ayrıca nakit ödemeler için AB çapında 10.000 Avro'luk bir limit oluşturulmasını da içermektedir.