Kripto varlık borsaları veya mevzuattaki ifadesiyle “kripto varlık hizmet sağlayıcıları”, kripto para ve diğer kripto varlıkların alım, satım, değişim ve transferi işlemlerine aracılık etmek amacıyla kurulan elektronik platformlara verilen isimdir. Bu platformlarda bir kripto para birimi diğeriyle takas edilmekte veya fiyat paradan kripto paraya, kripto paradan fiyat paraya alım satım yapılmak suretiyle değişim sağlanmakta, kısaca kripto alım satım transferleri elektronik cüzdanlar vasıtasıyla gerçekleştirilmektedir. Özellikle belirtmek gerekir ki, her ne kadar yazı içeriğinde “kripto varlık borsaları” ibaresi kullanılmışsa da, Türk hukukunda borsalar temel olarak emtia borsaları ve Sermaye Piyasası Kanunu kapsamında düzenlenen borsalar olmak üzere ikiye ayrılmakta olup kripto varlık borsaları aslında teknik açıdan bir borsa değildir.

Kuruluş Aşamasında Nelere Dikkat Edilmelidir? 

Öncelikle MASAK tarafından 01.05.2021 tarihinde yayınlanan Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanın Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikte ilk defa “kripto varlık hizmet sağlayıcıları” ifadesi kullanılarak MASAK yükümlüsü sayılmıştır. Buna ilaveten, Türkiye’de genel itibariyle kripto varlık borsalarının anonim şirket olarak kurulduğu dikkate alındığında, MASAK dışında borsaların anonim şirket olarak Ticaret Bakanlığı’nın da denetimine tabi olacağı unutulmamalıdır. Ayrıca MASAK dışında, finansal kuruluşlarla olan ilişkileri açısından zaman zaman kripto varlık borsalarının BDDK ve SPK tarafından da incelendiği bilinmektedir. 

• İlginizi çekebilir: Düzenlemeler Öncesinde Ankara’da Fikir Alışverişi

Kuruluş aşamasında salt muhasebeci dışında önerimiz bu konuda uzman bir avukatın da görüşü alınarak şirket ana sözleşmesinin hazırlanmasıdır. Ancak şirket kurulmadan önce eğer kripto varlık borsasının yurt dışında farklı bir iştiraki veya ana şirket konumundaki nihai faydalanıcı sahip (ultimate beneficiary owner) ortağı var ise mutlaka şirket kurulmadan önce hissedarlar sözleşmesi (shareholders agreement) ve hisse satım sözleşmesi gibi dokümanların ayrıntılı şekilde hazırlanmasında fayda olacaktır. 

Diğer dikkat edilmesi gereken bir husus, kuruluş aşamasında kripto varlık borsalarının başlangıçta asgari ödenmiş sermayelerinin en az yirmi milyon Türk Lirası olması önerilmektedir. Bu husus her ne kadar mevzuatta açıkça hukuken şart koşulmuş bir husus olmamasına rağmen kripto varlık borsasının bankalarla hesap açma ve uyum süreçlerinden geçmesi açısından önem taşımaktadır. 

Uyum Sürecinde Dikkat Edilmesi Gerekenler 

Halihazırda kripto varlık borsalarının kuruluşu ve faaliyetleri herhangi bir lisans ve izne tabi değildir. Ancak ilerleyen dönemde Sermaye Piyasası Kurumu’nun iznine tabi olmaları öngörülmektedir. Temel itibariyle kripto varlık borsalarına yönelik dört düzenleme söz konusudur:

• MASAK tarafından yayınlanan “Bankalar (T.C. Merkez Bankası ve Yatırım Bankaları Hariç) ve PTT” hakkındaki sektörel Şüpheli İşlem Bildirim Rehberi (ŞİP Rehberi),
  
  
• MASAK tarafından yayınlanan “Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanın Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik (Karar Sayısı: 3941)
  
  
• MASAK tarafından yayınlanan “Kripto Varlık Hizmet Sağlayıcıları İçin Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanın Önlenmesine Dair Yükümlülüklere İlişkin Temel Esaslar” isimli Rehber,
  
  
• TCMB tarafından yayınlanan “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik

Uluslararası literatür ve uygulamalara bakıldığında kripto varlık borsaları açısından uyum noktasında üç hususun önem taşıdığı düşünülmektedir. 

Birinci Seviye Savunma (First Line of Defence): Politika ve Prosedürler 

Kripto varlık borsalarının bilgi güvenliğinden, müşteriyi tanı (Know Your Customer) ve kara para aklama (AML) süreçlerine kadar tüm uyum süreçlerine yönelik düzgün, şirket operasyonlarına uygun şekilde politika ve prosedürleri oluşturulmalıdır. Söz konusu politika ve prosedürler bağlamında gerekli personele bu hususta detaylı eğitimler verilmelidir.  

İkinci Seviye Savunma (Second Line of Defence): Uyum Görevlisi 

Kripto varlık borsaları, mevzuat açısından doğrudan bir finans kuruluşu olmadıklarından uyum görevlisi atanması gibi bir yasal zorunluluk söz konusu değildir. Ancak uygulamada görülen odur ki, MASAK mevzuatının yeni ve gelişmekte olan bir mevzuat olduğu dikkate alındığında kripto varlık borsalarının bünyelerinde mutlaka uyum görevlisi istihdam etmeleri önerilmektedir. Özellikle, MASAK denetimlerinde kripto varlık borsası uyum görevlisinin geçmişte denetim tecrübesi kritik bir rol oynamaktadır.

Üçüncü Seviye Savunma (Third Line of Defence): Bağımsız Denetim ve Etkin Denetim İşlevi

Uyum süreçleri açısından salt uyum görevlisi atanması yeterli değildir, uyum görevlisi dışında şirket bünyesinde uyum süreçlerini denetleyebilecek risk görevlisi ve iç kontrol yetkilisi (iç denetçi) gibi uyum süreçlerini cross-check yapabilecek farklı personeller bulunmalıdır. Bunun dışında uyum süreçlerinde dışarıdan bir hukuk bürosundan destek alınıyorsa mutlaka hukuk bürosu ile uyum görevlisi sıkı bir işbirliği içerisinde çalışmalıdır.

• İlginizi çekebilir: Regülasyonları Öngörmek: Merkeziyetsiz Dünyanın Dönüşümü
   

Uygulamada en sık rastlanan problemlerden birisinin, kripto varlık borsalarında şüpheli işlem bildirimleri (ŞİB) ve müşterini tanı (KYC) süreçleri MASAK mevzuatında belirtildiği ve aslında mevzuatta aranan şekilde detaylı olarak gerçekleştirilmediği gözlenmektedir. ŞİB konusunda aslında mevzuatta her daim somutlaştırılmış kriterler aranmamakla beraber ŞİB konusu MASAK denetimlerinde denetim uygulamaları ile şekillenmektedir. MASAK’ın bu hususta Şüpheli İşlem Rehberi’nde başlıca şüpheli işlem tipleri şu şekilde belirtilmiştir (MASAK ŞİB Rehberi, s. 22):

• Yeni açılmış bir hesapta kısa aralıklarla yüksek montanlı işlemlerin gerçekleştirilmesi,
  
  
• Tutar sınırlarına takılmamak için parçalama yönteminin kullanılması,
  
  
• Satın alınan kripto varlıkların derhal başka bir borsaya –özellikle AML/CFT düzenlemesinin zayıf olduğu başka bir yargı alanında faaliyet gösteren- aktarılması
  
  
• Kripto varlıkların bir borsaya yatırıldıktan kısa süre sonra geri çekilmesi (işlem ücretlerine rağmen)
  
  
• Kripto varlıkların bir borsaya yatırıldıktan kısa süre sonra - portföy çeşitlendirmesi gibi mantıklı bir açıklaması yoksa- birden fazla kripto varlığa dönüştürülmesi
  
  
• Kripto varlıkların bir borsaya yatırıldıktan kısa süre sonra özel bir cüzdana çekilmesi
  
  
• Benzer işlemlerin kısa süre içerisinde aynı IP üzerinden gerçekleştirilmesi
  
  
• Aynı IP adresinden çok sayıda hesaba erişim sağlanması
  
  
• Aynı IP adresinden çok sayıda hesap açılması
  
  
• Yabancı borsadaki tek bir cüzdana birden fazla kişi tarafından transfer yapılması
  
  
• Bir hesaptan yabancı borsalardaki çok sayıda cüzdana transfer yapılması
  
  
• Yabancı borsalardaki farklı hesaplardan tek bir cüzdana transfer yapılması
  
  
• Yeni hesap açan kişinin ilk yatırımının mali profili ile uyumsuz şekilde çok yüksek tutarda olması
  
  
• Yüksek tutarda yatırım yapan kişinin aynı gün yüksek tutarda satış yapması veya aynı gün tüm parayı çekmesi
  
  
• Birden fazla cüzdandan tek bir cüzdana gelen paranın oradan da başka bir cüzdana aktarılması
  
  
• Bilindik bir kripto varlığın merkezi bir borsaya taşınması ve daha sonra derhal daha az bilindik bir kripto varlıklara çevrilmesi
   
• Kripto varlıkların, kumar, illegal bahis, darkweb vb. yasadışı faaliyetler amacıyla kullanıldığı bilinen veya forumlarda bu amaçla paylaşılan cüzdanlara gönderilmesi
  
  
• Yeni açılmış bir hesapta hiçbir trade işlemi olmaksızın yalnızca başka cüzdandan gelen paraların nakit olarak çekilmesi
  
  
• Daha önce şüpheli işlem bildirimine konu olmuş bir IP’den yeni bir hesap açılması
  
  
• Daha önce şüpheli işlem bildirimine konu olmuş bir kişinin transfer ettiği cüzdana farklı kişiler tarafından da transfer yapılması
  
  
• Platform kullanıcılarının yaş ortalamasının oldukça üzerinde yer alan ve kripto varlıklara ilişkin teknolojilere aşina görünmeyen kişiler tarafından işlemler gerçekleştirilmesi
  
  
• Müşteriye ait telefon, e-posta, IP adresi gibi bilgilerinin sıklıkla değiştirilmesi
  
  
• Aynı gün içinde ve kısa zaman aralıklarında aynı hesaba farklı IP’lerden giriş kaydı bulunması
  
  
• İşlem açıklamasında yasadışı ibarelerin yer alması
  
  
• Kripto varlık nakte çevrilirken çok sayıda banka hesabına bölünerek çıkartılması

Son olarak, kripto varlık borsalarının bankalarla olan süreçlerine bakıldığında, Türkiye'de kripto varlık borsaları ile çalışan bankalar belirli ve halihazırda sınırlıdır. Borsaların nakit akışının yönetimi açısından bankalarla olan ilişkiler kritik derecede önemlidir. O nedenle her bankanın uyum süreçlerine ilişkin soru ve dokümanları titizlik ve detaylı bir şekilde hazırlanmalıdır.

Yeni Yasa Taslağı Hangi Değişiklikleri Öngörmektedir? 

Son zamanlarda özellikle kamuoyunda sıkça tartışılan ve yakın zamanda yürürlüğe girmesi beklenen Sermaye Piyasası Kanunu’nda yapılacak değişiklik ile şu hususların yürürlüğe girmesi öngörülmektedir:

• Kripto varlık alım-satım platformları tıpkı bir yatırım kuruluşu gibi Sermaye Piyasası Kurulu (“SPK”) nezdinde lisanslamaya tabi tutularak, faaliyetleri, pay devirleri ve mali durumları (sermaye yeterlilikleri) bilgi sistemleri ve teknolojik altyapıları, yapabilecekleri faaliyetler, faaliyetlerinin geçici veya sürekli olarak durdurulmasına ilişkin esaslar SPK tarafından belirlenecektir.
  
  
• Kripto varlık alım satım platformları ve saklama hizmeti veren kurumlar herhangi bir ihlal halinde SPK’nın idari para cezası yaptırımına tabi olacaktır. Bunun dışında, kara para aklama ve terörizmin finansmanın önlenmesi noktasında MASAK denetimleri devam edecektir.
  
  
• Yurt dışında yerleşik platformlar Türkiye’de yerleşik kişilere yönelik faaliyette bulunamayacaklardır.
  
  
• Kripto varlıklara yönelik yatırım danışmanlığı ve portföy yöneticiliği esasları SPK tarafından belirleneceğinden, bu faaliyetleri de ancak SPK’dan izin alanlar yapabilecektir.
  
  
• Kripto varlık borsalarının piyasa bozucu nitelikteki eylem ve işlemlerin tespit edilmesi için bünyelerinde gerekli gözetim sistemini kurmaları gerekecektir.

Kripto varlık alım satım platformunun veya saklama hizmeti veren kurumun yönetim kurulu başkan ve üyeleri ve mensuplarının şahsi iflasları mümkün hale getirilmektedir.