Kripto dünyası 2022’de güven konusunda ne varsa sorgulatır hale geldi. Şirketlerin şeffaflığından iş modellerinin kurgusuna, kurucuların samimiyeti ve dürüstlüğünden projelerin faydasına dek güvene dair her türlü konuda başımıza gelmeyen kalmadı. Tüm bu olaylarla birlikte aslında sektörün merkeziyetsiz yapısı gereği sahip olması gereken güvenin geçiş sürecinin gerektirdiği hibrit yapılar ve merkezi kurgular nedeniyle nasıl erozyona uğradığına şahit olduk. 

Güvenin tesis edilmesinde en önemli konulardan biri şeffaflıktır. Bununla birlikte hesap verilebilirlik, yetkinlik ve doğru, açık iletişim çok önemlidir. Konvansiyonel dünyada bu unsurların genelin bilgisi içerisinde değerlendirmesinde düzenlemeler öncü rol üstlense de bir diğer önemli taraf da denetimdir. Sonuçta şirketler bir şey iddia ediyor ve yatırımcılar ve genel anlamda halk bu söylemlere göre pozisyon alıyor. Bu söylemlerin doğruluğuna dair en güçlü kontrol mekanizması bağımsız denetim. 

İşler sarpa sarınca hatırlanan şeffaflık

Kripto şirketleri de iş kötüye gittikçe denetime sarılmaya başladılar. Zira karttan kuleler olduğu görülen devasa yapıların sözlerine kimse itibar etmez hale geldi. Bu dalga kendini rezerv ispatı noktasında gösterdi. Rezerv ispatı en basit tanımıyla kripto şirketinin sahip olduğunu iddia ettiği varlıklara gerçekten sahip olup olmadığını gösteren bir yaklaşım. Şirketin faaliyetlerini sürdürebilmesine yetecek kadar kaynağının var olduğunu teyit eden bir denetim mekanizması. Son dönemlerde Binance, Bitfinex, OKX, Huobi, Gate.io gibi şirketler bu konuda açıklamalar yaptılar.

Bunlar içerisinde en ilginç vakalardan biri de Binance’in açıklamasıydı. Binance bu süreçte bağımsız denetim şirketi Mazars ile anlaşarak bir rapor yayınladı. Bu rapor çıktıktan kısa bir süre sonra denetim şirketi Mazars, raporun yer aldığı web sitesini sildi ve Bloomberg’e verdiği bir açıklamada kripto şirketleriyle rezerv ispatı çalışması yapmayı bırakacağını açıkladı. Binance dışında Kucoin ve crypto.com ile de çalışan Mazars’ın bu hamlesi güven tesis etmek için kurgulanan bir sistem olan rezerv kanıtı yaklaşımının da sorgulanmasına neden oldu.

Bu konuya dair denetim firmaları ve bu alanda uzman olan birçok isimle konuştum. Ne yazık ki hepsi isimlerini vermeden yorum yapma şartını öne sürdüler. Hassas bir endüstri olan ve temeli güvene ve şeffaflığa dayanan denetimde bu tür aksiyonların tedirginlik oluşturduğunu ve sektörün yeni gelişen alanlara dair bakış açısının tedbirli olduğunu söylemek mümkün. Ancak şu da bir gerçek ki denetim şirketleri bu yeni gelişen alanlardaki ihtiyacın farkında. Yöntem ve yaklaşım konusunda bir yol bulunması gerekiyor.

Denetimin mevcut yapısı

Konuştuğum hemen hemen her kişi rezerv ispatı konusunda yaşananların aslında beklenen bir sonuç olduğunu belirtiyorlar. Günün sonunda denetim şirketleri, özellikle de ciddi ve büyük olanlar belirli standartlar ve çerçeveler üzerinde çalışıyorlar. Burada kerteriz noktası ve değerlendirme kriterleri bu standartlar çerçevesinde oluşuyor. Büyük bir denetim şirketinin CEO’luğunu yapmış olan bir kaynak, “Muhasebede standartlar vardır. UFRS dediğinizde dünyanın her yerinde herkes neyi nasıl yaptığınızı bilir. Denetimde de GAAS gibi standartlar vardır. Ancak kripto dünyasının uygulamaları bu standartlarla uyuşmuyor” diyor ve ekliyor “Kripto dünyasının henüz kendi standartları oturmamış durumda. Bir yapı için ölçüm kriteri olan bir parametre diğeri için anlamsız kalabiliyor.”

Görülen o ki kripto dünyasının dinamikleri ile denetim dünyasının ölçümleme, değerlendirme ve analiz sistematikleri pek uyuşmuyor. Gerçek anlamda bir denetim mekanizması oluşturulması için sektörün ortak kabul edilmiş bazı parametreleri belirlemesi ve düzenleyicilerin de burada mutabık kalması gerekli. Bunun için de zamana ihtiyaç var. Bu sürede olacak her türlü denetim (konvansiyonel standartlarda, halka açık şirketlerinkiler hariç) soru işaretleri içerecek.

Üzerinde anlaşılan prensipler

Bu soru işaretlerini biraz olsun giderecek bir detay nokta var. Şu ana dek kripto şirketleriyle yapılan birçok denetim ve rezerv çalışması aslında gerçek anlamda bağımsız denetim olarak adlandırılmıyor. Bunlar üzerinde uzlaşılan prensipler (agreed upon procedures) denilen bir analiz yöntemi aslında. Bu yöntemde denetçi ile denetlenen şirket masaya oturuyor ve hangi parametrelerin nasıl denetleneceğine birlikte karar veriyorlar. Sonra da şirket bu kararlar çerçevesinde verileri açıyor ve denetçi de bunları kontrol ediyor. Yani burada oyunun kuralları iki tarafça baştan belirleniyor. Rezerv ispatı çalışmaları genelde bu tür kurgular üzerinden gerçekleşiyor. Bir denetim şirketinin ortağı, “Bu tam anlamıyla bir bağımsız denetim değil. Siz benden nelere bakmamı istediğinizi söylüyorsunuz, birlikte süreci ve sistemi kurguluyoruz ve ben de bu çerçeveye sadık kalarak işlemleri yapıyorum” diyor. 

İddianın ispatı

“Sen söyle ben bakayım” yaklaşımı güveni, denetlenen şirketin tarzına bağlı olarak iyi ya da zayıf sonuç verebilir. Şu da bir gerçek ki kripto şirketlerinin yönetişim ve hesap verebilirlik yaklaşımları öyle mükemmel de değil. FTX olayı en büyük görülen şirketlerde bile kurumsal mekanizmaların eksik hatta neredeyse yok seviyesinde olduğunu gösterdi. FTX’in mevcut kayyum CEO’su John Ray III, ABD Kongresi’ne verdiği ifadede “Bunca iflas sürecinde bulundum. En azından belge, bilgi, kâğıt olurdu. Burada hiçbir şey yok. Hiçbir şey kaydedilmemiş. Masraflar Slack kanalında emojilerle onaylanmış” mealinde sözlerle durumun ne kadar vahim olabileceğini gösteriyor. 

Kripto dünyasındaki önemli konulardan biri de varlıkların büyük kısmının dijital dünyada var olmaları. Yani fiziksel bir karşılıkları yok. Bu da ispatı zorlaştırıyor. Yazılım temelli sistemlerde açık arka kapılar, manipülasyonlar olabilme ihtimali denetçinin işini karmaşıklaştırıyor. Bir denetim şirketinin genel müdürü şöyle yorumluyor: “Şirket sana şu kadar bitcoin’im var diyor. Göster dediğinde bir ekran açıyor ve orada bir rakam yazıyor. Bu rakam gerçek midir? Yazılımdaki bir arka kapıdan değiştirilmiş midir? İzi, kaynağına kadar sürülebilir mi? Bu sorular havada kalabiliyor. Size gösterilene güvenip raporu yazıyorsunuz.”

Başka biri de kripto dünyasının yenilikçi yapısına dikkat çekiyor. “Burası finans ile teknolojinin iç içe geçtiği bir dünya. Ben X şirketine ekibimi yollasam finans, muhasebe tecrübeli arkadaşlar neye bakacaklar? Biz de ekiplerimizde yazılımcı, blok zincir bilen kişiler istihdam etmeden o sistemde bir açık, bir manipülasyon var mı anlayamayız. Hadi onları da istihdam ettik, sistemin bütün kodunu mu analiz edeceğiz?” 

Bu şartlarda çok zor

Standart eksikliği, yöntem farklılıkları ve teknik karmaşıklık denetim şirketlerinin kripto şirketlerini denetleme yetkinliklerini ciddi biçimde törpülüyor. Denetim dünyasının on yıllar boyunca oluşmuş pratikleri ve standartları konvansiyonel dünyanın gerçekleri çerçevesinde kurgulanmış. Bunların önemli bir kısmı kripto dünyasının gerçeklerinde anlamsız veya yetersiz kalıyor. Bir denetim şirketinden emekli olmuş bir uzman, “Ben bugünkü çerçeveyle kripto şirketlerinde gerçek anlamda bir denetim yapılabileceğine inanmıyorum. Benden isteseler kabul etmem” diyor. 

Bir diğer aktif çalışan denetimci ise “denetim anlık bir resim gibidir. Diyelim ki şirketin 31 Aralık itibariyle elinde 100 bitcoin olduğunu ve bunun karşılığının yaklaşık 1,7 milyon dolar olduğunu raporladık. Bir saat sonra bitcoin 10 bine düşebilir ya da 20 bine çıkabilir. Şirketi ertesi gün bu parayı alıp başka alanlarda kullanıp batırabilir. Denetim resim çekmek gibidir. Kripto dünyasının resme değil canlı yayın videoya ihtiyacı var” diyor. Burada önemli olan nokta sürdürülebilir bir şeffaflık sistematiği kurgulanması. 

Kripto dünyasının kendine has yapısı, ekonomisi ve varlıkları denetim sektörünün buradaki pratiklerinin önemli bir kısmını anlamsız ya da zayıf kılıyor. Denetim sektörü de bu yeni gelişen ve potansiyel vaat eden dünyaya ayak uydurmak için kendini gözden geçirmek, uygulamalarına, insan kaynağına ve yaklaşımlarına bu açıdan bakmak zorunda. Kripto ekonominin geleceği olacaksa denetçiler de bu geleceğe hazırlanmalı. O hayal ettiğimiz gelecek gerçekleşene kadar rezerv ispatı da denetim de sorgulanmaya ve yeterli şeffaflığı sağlayamamaya devam edecek. Son sözü bir denetim şirketinin CEO’suna bırakalım. “Ben denetlemiyorum deyip bırakmak çözüm değil. Böyle yapılırsa zararı yatırımcı görmeye devam edecek. Hepimiz bu gemideyiz. Bir çözüm bulunması şart.”