2022’de yaşanan travmaların sonrasında bardağın dolu tarafını görenlerimiz piyasa hareketlerine daha az odaklanıp kripto teknolojisinin dünyaya etkisine daha fazla odaklanmanın gerekliliğini vurgulamaya başladı. Bu potansiyel anlamında büyük etkisi, ekonomik fırsat eşitliğinin yayılması, gücün bireyin kendisinde kalması gibi unsurların yanı sıra finansı değiştirmesi ve kültürü dönüştürmesiyle de dikkate değer.

Teknolojiye odaklanma dediğimizde genelde belirli bir merkeziyetsizlik seviyesinde olan ağlar üzerinde bilgiyi depolamaktan ve dağıtmaktan bahsediyoruz. Bu yaklaşım yeni ilişki ve ekonomi aktivitelerini de tetikleyebiliyor. Söz konusu etki blok zincirinin, finansın ve kültürün ötesinde kendini hissettirebiliyor.

Bu etkinin kökleri kripto piyasalarında yatıyor. Yaşanan büyük kayıplar, kötü niyetli oyuncular, kandırmacalar ve düzenlemelere dair sıkıntılar düşünüldüğünde bu önerme biraz şaşırtıcı gelebilir. Ayrıca piyasalarda yapılan denemelerin “kurumsallaştırılması” yani bankaların ve resmi kurumların alışılagelmiş biçimleri yeni tür teknolojilerle uygulamaya çalışmaları da cesaret kıran bir gelişme. 

Derinlemesine bakış

Bu konuyu biraz daha derinleştirmek için biraz daha geriye gitmekte fayda var. 

Kripto dünyasına yeni girenler bu konuların kökenlerinin farkında olmayabilirler. İlk uçtan uca kripto işlemler çevrimiçi bültenler aracılığıyla yapılmıştı. Bu işlemler düşük maliyetli, kolayca gerçekleştirilen ve yüksek seviyede güven gerektiren yapıdaydılar. Talep geldikçe bunlar evrim geçirdiler ancak erken aşama iterasyonlar yetersiz, koordinasyondan uzak ve kervan yolda dizilir mantığında gerçekleştiriliyordu. Özelikle profesyonel yatırımcılar ilgi gösterdikçe işlemler daha sofistike hale geldi ve bugün geldiğimiz noktada hizmetlerden, yapılardan ve en iyi uygulamalardan oluşan karmaşık bir sistem üzerinden önemli ölçüde para akışının var olduğunu görüyoruz. 

Tüm bunlara karşın söz konusu yapılar geleneksel borsalar kadar karmaşık yapıda değiller. Bunun nedenlerinden biri de depolamada ve mutabakat kısmındaki basitleştirici çözümler. Kripto platformlarının kolları geleneksel finans dünyasına erişmeye başlasa da bu platformlar genel anlamda düzenleyicilerin henüz çerçevelemediği göreceli niş bir dünyada faaliyet gösteriyorlar. Geleneksel borsaların yararlanamayacağı bu esneklik kripto ekosisteminin süper güçlerinden biri olarak görülüyor. 

Ancak riskler de yok değil. Platform işletenlerin şeffaflığı yeterince sağlayamaması, düzenlemelere dayanan koruma unsurlarının bulunmaması, kod hataları ve hack olayları bunlarda akla gelen birkaç tanesi. Yine de bu alana yönelik farkındalık oluştukça, teknolojik çözümler geliştikçe, ara yüzler daha etkin hale geldikçe ve düzenleyiciler daha fazla ilgi gösterdikçe bu risklerin büyük bir kısmı ortadan kalkacak. İnovasyon bir yandan potansiyeli hayata geçirirken diğer yandan da güvenlik tedbirleri almayı gerektirir. İşte kripto piyasalarının esnekliği de tam olarak buradan kaynaklanıyor.

Blok zinciri temelli protokollerin ve uygulamaların token’lar oluşturarak ve bunları kullanıcılara/yatırımcılara ulaştırarak fon elde etme imkânları bulunuyor. Coin halka arzı (ICO) 2017’de büyük bir olay haline gelmişti ancak sonucunda çok acı şekilde dersimizi aldık. O dönemden beri token’lar katman-1 blok zincirleri, merkeziyetsiz uygulamalar ve yaratıcı inisiyatiflerin ekonomik aktivitelerini artırmak veya bunlara kaynak bulmak için hissedarlık yaklaşımıyla eşgüdüm içerisinde kullanıldılar.

Blok zinciri projelerine blok zinciri temelli kaynak bulmak. Bunda anlaşılmayan bir nokta yok. Ancak yeterince göremediğimiz konu şu ki, kriptonun fon elde etme ve bağlılık oluşturma noktasında daha büyük bir potansiyeli var ve sektörün esnekliğinden dolayı bu herhangi bir alanda hayata geçirilebiliyor.

Şunları düşünün:

• Luanda’da faaliyet gösteren yerel bir banka Angola’daki limanlarda verimliliği artırmak, likidite sağlayarak borç verenlerin riskini azaltmak ve sonuçta finansal maliyetleri düşürmek amacıyla kredileri tokenlaştıran bir platform kuruyor.
• Addis Ababa’daki bir kuluçka merkezi Etiyopya İnovasyon ve Teknoloji Bakanlığı ile işbirliğine giderek dikey tarım alanlarından uydu atma hizmetlerine kadar farklı fikirleri olan girişimlerin hisse senedine benzer token’lar çıkarmalarına imkân veren bir borsa kuruyor. 
• Akra’daki bir girişim sermayesi Gana borsası ile işbirliğine giderek token temelli fon toplamaya yönelik bir kripto platformu hayata geçiriyor. Bu platform ICO tarzında ama resmi gözlem ve şeffaflık çerçevesinde hareket ederek tele sağlıktan e-öğrenmeye kadar birçok projenin ayağa kalkmasına ve pazara çıkmasına destek oluyor. 

Gelişmekte olan ülkelerdeki politikacılar teknoloji temelli büyümenin önemini sürekli vurgulasalar da çok azı bunu destekleyecek politikaları hayata geçiriyorlar. Alışılagelmiş sistemlerde yeterince kaynak birikmiyor ve hedeflenen demografik yapılar çok geniş kalabiliyor. Ancak her zaman böyle olması gerekmiyor. Daha akışkan, şeffaf ve inovatif piyasalar bölgesel kalkınmayı da tetikleyebilir. Özellikle sınırlar ötesi yatırımların teşvik edildiği bir ortamda yüksek teknoloji girişimleri küresel ölçeğe çıkabilir. 

Bu tür bir fon toplama için dijital kayıt platformlarına ihtiyacımız olmadığı da ortada. Halihazırda girişimler fonlama turlarına çıkıyor, bankalar kredi veriyor ya da kurumlardan yardım ve hibe alabiliyorlar. Ancak genele açık blok zincirlerinin şeffaflığı ve değiştirilemezliği borç verenlere, yatırımcılara ve girişimcilere ilave garantiler dağlıyor. Bu da daha fazla katılımcının sisteme girmesine zemin hazırlıyor. Bu yapılar geleneksel borsalara kıyasla çok daha esnek olan sistemler sayesinde maliyet ve zaman tasarrufu elde etmemizi sağlıyor.

Aşılması gerekenler

Bendeniz alım-satın sistemleri mühendisi ya da blok zinciri geliştiricisi değilim. O nedenle muhtemelen bu kısımda söyleyeceklerimde hata payı olacak. Ancak birçok varlığın hareket edeceği platformlar hayata geçmiş durumda ve on-ramp sistemler bundan birkaç yıl öncesine göre daha kolay tasarlanabiliyor. Borsalar için tak-çalıştır mantığında arka ofis sistemleri sunan platformlar hayata geçiyor ve ekosistem gerekli hizmet kümelerinin oluşturulması için modüler bir anlayışa doğru evriliyor. Benim görüşüme göre işin karmaşık kısmı bankalara ve ödeme sistemlerine entegre olunması ama stabil paralar burada bir fırsat oluşturabilir. 

Düzenleyicilere gelince… Bu paydaşların da tüketicinin korunması, fonların akışı, yabancı etkileri gibi birçok alanda söyleyecek sözü mutlaka olacaktır. Ayrıca yeni olan her şey risk demektir ve düzenleyiciler bu durumdan hoşlanmazlar. Ancak istihdamı destekleyen, vergi geliri oluşturan ve statü kazandıran yerel teknolojileri desteklemek için kaynak kanallarını geliştirmek ve bu arada şeffaflığı artırmak da kolay anlatılabilir bir hikâye. Özellikle de genç seçmen kitlesinin olduğu ülkelerde siyasiler için iyi bir argüman. Ayrıca portföylerini zenginleştirmek için daha çeşitli varlık arayışında olan kurumsal yatırımcılardan ve gelişmiş bir finansal sistem içerisinde yer alamayan bireysel yatırımcılardan gelecek talebi de düşünmek gerekli. 

Tüm bu görüşlerin kulağınıza naif gelebilir zira değişim zor bir süreçtir. Ancak değişim öyle ya da böyle oluyor ve boyutu sadece yerel demografilere, ekonomik önceliklerle veya politik durumla sınırlı kalmıyor. Bağımsızlığı öne çıkaran yeni nesil araçların geliştiği ve güçlendiği bir dönemde bağımlılık kavramının sorgulandığı bir çağa giriyoruz. Sofistike finansal sistemlerin olduğu alanlarda fon toplamaya ve bağlılık oluşturmaya yönelik örneklerin filizlenmesi yeni bir statü arayan bölgelerin dikkatini çekecektir.

Bu gelişim, tipik, geleneksel yapıların dışında düşünen beyinlerce destekleniyor ve projelerin insanlığın gelişimine de katkı vermesi önceleniyor. Kriptonun piyasa esnekliği sadece token’ların değişiminden, alınıp satılmasından ve transferinden kaynaklanmıyor ekonomik aktivitenin tüm bölgelerde canlandırılmasından kaynaklanıyor. Ezcümle, bu dünya potansiyeli çok yüksek bir süper güç oluşturabilir.