Kripto dünyası yaşadığımız büyük kriz noktasına nasıl geldiğimizi tartışırken Shakespeare’in karakterlerini hatırlamak faydalı olabilir.

Ünlü yazarın idareci karakterleri ya kötücül megalomanlardan (III. Richard, Claudius) ya saftiriklerden (Macbeth) ya da delilerden (Lear) oluşur. Bu karakterlerin tamamı ellerindeki güç nedeniyle yoldan çıkmış, paranoya tarafından ele geçirilmiş ve kendi çıkarları ile diğerlerinin çıkarlarını ayırt edemeyen profiller çiziyorlar. 

Sam Bankman-Fried’in birini zehirlemesi veya kendi sülalesinden gelecek nesillere yönelik komplo kurması söz konusu değil. Ancak bir ada ülkesinde yakın dostlarıyla komün hayatı yaşayan FTX’in eski CEO’sunun elindeki gücü gelişigüzel, kontrolsüz ve yıkıcı biçimde kullandığı da bir gerçek. Tüm bunları yaparken akıllı ve güçlü bir lider olduğuna dair bir algıyı da popülerleştirmeyi başarmış görünüyor.

Kripto felsefesi bu olmamalı. FTX’in birçok müşterisi, merkeziyetsiz protokollere yaptıkları yatırımların insanları ve ekonomik faaliyetleri merkezi ve güvenilir bir otoritenin tahakkümünden kurtaracağına inanıyorlardı. (Hangi token’ın bu vaadi gerçekten yerine getirdiğini anlayabilmek bambaşka bir hikâye.)

Tüm bunlara karşın bir lider figürüne bu kadar yüksek güven gösteren çok az sayıda topluluk vardır. Bu takdirin temel nedeni insanlık tarihi kadar eski olan kahraman tapınıcılığına uzanıyor. 

Kripto fanatikleri bu genç, alışılmadık kişiyi bir kahraman gibi görüp kraliyetin anahtarını ona teslim etti ve verdikleri otoriteyi tamamen başka amaçlarla kullanmasına göz yumdular. (SBF’in yerine göreve gelen CEO John J. Ray III’ün FTX’deki muhasebe ve finansman uygulamalarına dair çarpıcı ifadelerine bir göz atın. Burada kurumsal kontrol mekanizmalarının tamamen akamete uğratılması, güvenilir finansal bilgilerin eksikliği, sistem bütünlüğünün sağlanamaması ve tüm gücü bir grup tecrübesiz, yeterince bilgi sahibi olmayan ve tamamen manipüle edilebilir insanın elinde toplanması noktasında tespitler bulunuyor.)

SBF’nin FTX’i parasal açıdan bakıldığında en büyük olaylardan biri olsa da kripto dünyasının başka sahte kahramanlara da prim verdiğini hatırlayalım: Mt.Gox’dan Mark Karpeles, QuadrigaX’den Greald Cotton, OneCoin’den Ruja Ignatova… Bu liste daha da uzayıp gidiyor.

Merkeziyetsiz sistemlere bu kadar kafayı takmış olan bir topluluk nasıl oluyor da bu kadar karşı olduğu bir olguya bu kadar kolay kanıyor? Bunun nedeni iç içe geçmiş birçok insani faktörün birleşimi. Eğer kripto topluluğu bu tür sahtekârlar tarafından zarara uğratılmaktan koruyacak bir yönetişim yapısı oluşturmak istiyorsa bu faktörleri anlaması önemli. 

Kripto kankalar da sonuçta insan

Kahraman tapınıcılığı evrensel bir durumdur. İnsanın özünde vardır. Alfa maymunlarda, kabilelerde görüldüğü gibi Lincoln ve Churchill gibi savaş zamanı liderlere, Warren Buffet ve Jack Welch gibi güçlü iş insanlarına veya spor koçlarına yönelik hayranlıklar oluşabilir. Bu çoğunlukla sosyal içgüdülerde içsel ve insani bir boyut vardır. Tüm gruplarda hayatta kalma korkusu vardır ve zorluklara karşı kendilerine yol gösterecek bir lider arayışı öne çıkar. 

Peki kahraman tapınıcılığı insani ve evrensel bir olgu ise bu olguya karşı korunmak için merkeziyetsiz bir sistem önerisinde bulunan herkesin bu özelliklerin kendisinin bilinçaltında da var olduğunu anlaması ve kabullenmesi gerekir. 

Bitcoin alt kültürünün ilk günlerinden beri gelişimine bakın ve orijinal hikâyeyi göz önüne alın: Bitcoin kodu, onu hiçbir kişisel çıkar gözetmeden dünyaya açan ve şöhret tuzağına düşmemek için adını ve kimliğini gizleyen biri tarafından oluşturulmuş. Bugün Satoshi Nakamoto hakkında şarkılar, şiirler ve sanat eserleri mevcut ve hatta kendisinin “eserleri (IRC postları)” bile yayınlanmış. 

Açıkçası bunların hiçbiri tuhaf değil. Daha önce de belirttiğim gibi bu insanın doğal bir özelliği. Aslına bakarsanız kripto topluluğunun kendisi (parasal ve değer değişiminde çok önemli bir etken) de bu tür mitler ve hikâyeler olmadan bu hale gelemezdi. 

Burada sorun olan nokta bir insanın bu olgunun varlığını inkâr etmesi ve insana değil matematiğe inandığını iddia ederek bu tür bir kırılganlığın kendisinde oluşmayacağına inanmasıdır. 

Kırılgan olmadığını sanma kırılganlığı

Kişinin kendi sınırlarını görememesi, içinde faaliyet gösterilen sistemin merkeziyetsiz olduğu inancıyla birleştiğinde çifte sıkıntı oluşturabilir. 

Güvenlik uzmanlarının sık sık gözlemlediği gibi bir sistemin en büyük açık noktası o sistemin açığının olmadığına inanılan noktadır. Sahte bir güvenlik hissiyatı bir saldırgan için ideal ortam oluşturur. 

Aynı durum yolsuzluklarda da geçerlidir. Özünde hatalı olan bir sisteme aşırı ve sorgulanmaz bir güven oluşursa kötü aktörlerin insanları kandırma şansı o kadar artar.

FTX’in birçok müşterisi, yatırım yaptıkları token’ların ilgili blok zinciri gibi merkeziyetsiz olduğuna güvendikleri için zarar gördüler. Bu kişiler, arada merkezi bir aracının olduğunun farkına yeterince varamadılar. 

Düzenleme olmadan

Yapbozun üçüncü parçası da tüm bu pisliği temizlemek için düzenlemelerin yeterli olmaması. 

FTX gibi oluşumların elindeki gücü dengeleyecek düzenlemelerin olmaması yenilmezlik hissini besleyen bir illüzyon oluşturuyor.

İnsanlar, bankacılık sisteminin nasıl işlediğini iyi kötü bilseler de banka hesaplarındaki paranın tamamen kendi yatırdıkları para olduğu yanılgısına düşüyorlar. Aynı şey üçüncü tarafların elinde tutulan kripto cüzdanlar için de geçerli. Her iki durumda da insanların genel anlayışı hatalı çünkü tüm müşterilerin paraları bir havuzda karışıyor. Bankalar ve borsalar müşterilerine karşı borçlu olsalar da bire bir yediemin rolü üstlenmiyorlar. 

En azından bir bankada müşteriler, düzenlemelerden kaynaklanan bir sistem ile tasarruf mevduatı koruması altında bulunuyorlar. Yeterince düzenlenmemiş bir kripto borsasında müşteriler gerçekçi bir koruma altında değiller. Borsa müşterilerinin parasını alıp dışarıda sonradan buharlaşacak projelere harcayarak hiç etmişse elden bir şey gelmiyor. İnsanlar ise aslında paraları koruma altında değilken sanki öyleymiş gibi bir illüzyon içerisinde yaşıyorlar. 

Peki işin çözümü merkeziyetsiz borsaları bir duvarla çevirerek müşterilerinin fonlarını korumaya ve kontrol mekanizmalarını denetlemeye yönlendiren sıkı düzenlemelerde mi yatıyor? Belki… Ancak söylemek istediğim şu ki asıl cevap devletler değil bir çeşit yönetişim oluşturmakta. Bu merkezi bir devlet yapısı da olabilir sektörün kendi kendine oluşturduğu yaklaşımlar da.

Başka bir kral hikâyesinden dersler çıkarmamız mümkün: Amerikan kolonilerine yenilen ve ardından deliren İngiltere Kralı III. George’un hikâyesi… Amerika’nın kurucuları insani zaafları o kadar iyi anlamışlardı ki biraz deneme-yanılma yaparak bu tür durumlara karşı koruma sağlayan bir sistem geliştirdiler. “Kontrol ve denge” yaklaşımıyla hazırlanan ABD anayasası tarihteki en büyük merkeziyetsiz protokollerden biridir. 

O taktirde kripto için aşılması gereken zorluk her bir 1. Katman protokol için en iyi yönetişim uygulamalarını belirlemekten ziyade çevresindeki ekosistemdeki insan faktörüne yönelik bir yönetişim çerçevesi kurgulamaktır. Bu çerçeve borsaları, piyasa yapıcıları, işlem masalarını, fonları elde tutanları, cüzdan sağlayıcıları ve bir dizi diğer oyuncuyu kapsamalıdır. Peki bu devletin sorumluluğunda mı olmalı? Yoksa sektörün tamamına yayılacak bir öz denetim mümkün müdür? 

Çözüm ne olursa olsun Lord Acton’un işlev gösteren demokrasilere dair ortaya koyduğu önermeye uygun olmalıdır: “Güç yolsuzlaşmaya zemin hazırlar ve mutlak güç mutlaka yolsuzluk getirir.”