Güvenebileceğimiz Tarih

2017 yılında Paul Vigna ile yazdığım ikinci kitabım “The Truth Machine” için araştırma yaparken cryptografitt.com’da yayımlanan bir yazıya denk gelmiştim. Yazı insanların yazıları ve görselleri Bitcoin blok zinciri üzerinde kodlanmış şekilde tutabileceğini ve bunlara erişebileceğini belirtiyordu.

Buraya baktığımda alım-satın önerilerinden motorlu araç satışlarına, petrol boru hattı protestolarından vefat eden birine dair bir anma metnine kadar birçok bilgiyle ve belgeyle karşılaştım.

Ancak içlerinden en çok Ekim 2016’da gördüğüm bir mesajdan etkilendim: “30 btc lazım. Lütfen! Suriye’den kaçmayı hayal ediyorum. Benim Suriye’den çıkmama yardım edin. Halep’te yaşıyorum. 14 yaşındayım. Yalan söylemiyorum. Millet, yardım edin!!!!!”

Acaba bu genç istediği yardımı alabildi mi? (O dönemde 30 BTC yaklaşık 18.000 dolar ediyordu.) Halep’ten kaçabildi mi? Kurtulabildi mi?

Bu soruların yanıtlarını veya bu mesajın gerçek mi kandırmaca mı olduğunu alsa bilemeyeceğim. Ancak metnin özündeki anlam son derece vurucuydu. Vahşi bir savaşın ortasında Bitcoin’in kayıt defteri, otoriter bir rejimin insanlığı kısıtladığı bir noktada insanlığa dair bir umut ışığı oluşturabiliyordu.

Kripto dünyasının etrafındaki çılgınlıkları ve bu dünya çevresine örülen iş modellerini sıyırıp attığınızda bu felsefenin özündeki fikir tüm çıplaklığıyla ortaya çıkıyor. Tam anlamıyla merkeziyetsiz, kimseden izin almayı gerektirmeyen bir blok zinciri tarihin değiştirilemeden yazılmasına dair elimizdeki tek imkân olabilir.

Blok zinciri teknolojisini otoriterliğe karşı bir cephe olarak konumlandırmak birçok karmaşık bileşeni bir araya getirmeyi gerektirir. Bunlar arasında hukuki yapıyı ve gazeteciliği de sayabiliriz. Bu bileşenleri nasıl bir çerçeve etrafında bir araya getireceğimizi belirleme (burada kriptografi de devreye giriyor) konusunda yol almaya başladık. Bu gelişimde önemli itici güçlerden biri de Stanford Center for Blockchain Research’ün bir parçası olan Starling Lab’da yapılan çalışmalar.

Bu yazının ilerleyen bölümlerinde Starling Lab’in haber kaynaklarına ve kanıta muhtaç bilgilere dair bilgiyi onaylama ve depolama süreçlerini iyileştirmeye yönelik çabalarına dair detaylar vereceğim. Geçtiğimiz haftalarda Money Reimagined podcast yayınımda konuk aldığım Starling Lab yöneticisi Jonathan Dotan’ın görüşlerini de paylaşacağım.

Dotan bunun kolay bir iş olmadığını belirtiyor. Ancak bu yapılması zorunlu bir iş.

Resmiyet Getiren Yalanlar

Tüm otoriter rejimler, gücü ellerinde tutabilmek için, tarihe dair kendi, yönlendirilmiş versiyonlarını öne çıkarmaya çalışırlar. Adil ve serbest bir seçimle gelmemiş olan bu iktidarlar halkın bilincine bazı bilgiler enjekte ederek kendi varlıklarını resmiyete kavuşturmaya çabalarlar.

Pol Pot’un Kamboçya’nın tarihini sıfırladığı Orwellvari yaklaşımı “Yıl Sıfır”ı düşünün. Bu tür efsane oluşturma süreçleri tarihi değiştirmeyi hedefler. Hugo Chavez Karl Marx’ın “Komünist Manifesto” eserini yazmasından 20 yıl önce vefat eden Simon Bolivar’ı sosyalist olarak nitelendirmesi buna iyi bir örnektir. Genelde bu çabaların büyük kısmı başarısız olur. Donald Trump’ın “Soygunu Durdurun” hareketi de bu şekilde yok olmaya mahkum.

Bu yazının kaleme alındığı günlerde önümüzde açık ve önemli bir örnek daha var. Rusya devlet başkanı Vladimir Putin ülkesinin Ukrayna işgalini savunmak için Ukrayna’nın Neonaziler tarafından ele geçirildiğini ve ülkesinin aynı II. Dünya Savaşı’nda Hitler ordularıyla savaştığı gibi bu ülkeyi Nazilerden kurtarmaya çalıştığını söylüyor. Bu sırada bağımsız medya gerçekleri ortaya koymaya çalışsa da Kremlin kendi ordusu tarafından yapılan işleri ve asker kayıplarını gizlemeye çalışıyor.

Tüm bunlar, derin kandırmacaların, botların yaydığı yalan haber kampanyalarının ve psikolojik harp stratejilerinin dopaminle tetiklenen beyinleri yanlış bilgilere teşne hale getirdiği bir dönemde gerçekleşiyor.

Sosyal medyanın ilk dönemlerinde Silkon Vadisi, Facebook’u ve Twitter’ı bilgiyi ve gücü demokratikleştirecek yapılar olarak nitelendiriyordu. Artık bu geçerli değil. Sosyal medyanın kötücül amaçlarla kullanımları sosyal bilimcilerin “yalancının payı” dedikleri bir durumun ortaya çıkmasına vesile oldu. Başka bağlamlarda yalanın ispatı olabilecek kadar açık yanlış bilgiler bugün gerçek gibi algılatılabiliyor.

Merkeziyetsiz Gerçek

Dotan’a göre bu büyük medyan okumaları çözümleyebilmek için interneti yeniden kurgulamamız gerekli. Blok zinciri teknolojisi her derde deva olmasa da (eleştirilere göre yalanları burada da kolaylıkla kayda geçirebilirsiniz) bu dünyanın bilgi yönetimine dair temel prensipleri, çevrimiçi bilgiye yaklaşımımıza dair bir çerçeve oluşturabilir.

Starling Lab’in yaklaşımı, şifreleme, merkeziyetsiz depolama zero-based knowledge proof gibi yaklaşımlar ve bilginin depolanmasında ve onaylanmasında kriptografiyi nasıl kullanabileceğimize dair bakış açısındaki değişimler gerçekleri değerlendirme ve neyin yalan neyin doğru olduğunu belirleme noktasında bize yeni yollar sunabiliyor.

Laboratuvar arşivleme ve kanıt toplama noktasında bu araçların nasıl etkin biçimde kullanılabileceğine dair standartları oluşturmak üzere gazetecilerle, tarihçilerle ve hukukçularla işbirliği yapıyor. Dotan, burada amacın “merkeziyetsiz güven” oluşturmak ve “bilginin belirsizliğini azaltmak” olduğunu belirtiliyor.

“Kriptografi etrafındaki teknolojiler iki şeyi yapmamıza imkan tanıyor: Birincisi bilgiyi doğrulamak için yollar bulmamızı sağlıyor. İşin kaynağında ne olduğunu bilirsem onu o şekilde mühürleyebilirim. İkincisi, şifreleme sayesinde neyin ne zaman ve kime ifşa edileceğine karar verilebiliyor.”

Suriye savaşında kimyasal silah kullanımına dair deliller ortaya çıkmadan önce Rus yalan haber botlarının “#SyriaHoax” etiketini kullanarak insanların aklına şüphe düşürmeye çalıştığını hatırlayalım.  Dotan, Ukrayna savaşında olan biteni kayıt altına almanın önemli olduğunu vurguluyor. Dünyanın adaleti aramaya hazır olduğu noktada bu tür delillerin önemi daha da artacak.

Starling Lab’ın çalışmaları henüz erken aşamada ancak ele alınan bazı konular çalışmanın ne kadar önemli olduğunu gösteriyor. Örneğin Filecoin’in merkeziyetsiz protokolünü kullanarak 2020’deki ABD başkanlık devir teslim sürecine dair (6 Ocak’daki isyanlar da dahil) 78 günlük fotoğraflar arşivlendi. Ekip, ayrıca, benzer bir şekilde Yahudi soykırımına dair yaşayan tanıkların ifadelerini de kayıt altına aldı.

Soykırım vakası bu konuya son derece uygun. Eğer insanlık II. Dünya Savaşı sonrası verdiği “bir daha asla” sözünü tutacaksa gelecek nesillerin neler yaşandığını unutmalarına izin vermememiz gerekli. Kriptografinin ve blok zinciri teknolojisinin bundan daha önemli bir kullanım alanı yok.