Kapitalizm kriptoyu hayal kırıklığına uğrattı. Ya da aslında her ikisi birbirini hayal kırıklığına uğrattı da denilebilir.

Hayır, Sam Bankman-Fried’i ve insanların güvenini kötüye kullanan ve bu sektöre olan inancı yok eden diğerlerini temize çıkarmaya falan çalışmıyorum.

Ve hayır, komünist de değilim. Tarihin akışını mantıklı şekilde okuyabilen herhangi bir insan gibi piyasa ekonomilerinin herhangi bir merkezi, planlanmış ekonomiye kıyasla kaynakları çok daha iyi dağıttığına inancım tam.

Sadece şunu hatırlatmak isterim: Kapitalizm de her zaman istenilen sonuçları veremiyor. Modelin özünde yer alan “görünmez elin” işlev göstermesi için piyasanın açık ve rekabetçi olması gereklidir. Ekonomik aktörlerin mantıklı yatırım kararları almaları için gerekli olan güvenilir ve sürekli gerçeklere göre değişen fiyat sinyalleri oluşması için bu fiyatları belirleyen arz ve talep durumlarının arka planındaki faktörlere dair yeterli bilginin olması elzemdir.

2022’ye ve daha da önemlisi FTX’in çöküşüne kadar yaşanan süreçte gerçek ile imaj arasındaki farkın git gide açıldığına ve kripto sektörünün fiyatlara dair sinyallere güvenmelerini sağlayacak kadar bir şeffaflığın oluşmadığına şahit olduk.

Sadece FTX değil sektörün bütünü

Burada sadece FTX’in insanın aklını başından alan muhasebe oyunlarını söylemiyorum. Burada kastettiğim, milyonlarca bireysel yatırımcıyı kripto borsalarına ve borç alıp verme platformlarına çeken token fiyat artışlarına dair bildiğimiz ya da bilmediğimiz konular olduğudur. Bu yatırımcı talebi sonucunda milyarlarca dolarlık işlem komisyonu geliri oluşmuş ve kurumsal yatırımcılar da bu şirketleri fonlamak için sıraya girmişlerdi.

Şu anda hiçbir değeri olmayan FTX’in birkaç ay önce 32 milyar dolar değerinde olması, Celsius Network’ün iflasından kısa bir süre önce 3,5 milyar dolar civarında değerlenmesi gerçekten çok ilginç değil mi? Ancak Binance, Coinbase, Kraken, Cyprto.com ve benzeri borsalara akan yatırımlar ve paralar için de benzer soruyu sormamız gerekir. Bu yapıların batma riskiyle karşı karşıya olduklarını veya yolsuzluk şüphesi taşıdıklarını söylemiyorum. Aksine, tüm sektörü bir açmaza sürükleyen, uzun vadeli büyümeye yönelik aşırı beklentileri daha iyi anlamamız gerektiğini ifade etmek istiyorum.

Yatırımcılar kapitalizmin sahte hayallerine kanmış gibi görünüyorlar. Bu merkezi rant üretme makineleri tarafından bir süreliğine üretilen muazzam büyük kârlılıklar risk sermayedarlarının

burada yatırım yapılacak bir alan olduğunu düşünmelerine yol açtı. Piyasanın rasyoneline bakıldığında burada bir fırsat görülüyordu. Piyasa “gelecek burada” diyordu.

Trajik olan şu ki bunun sahte bir sinyal olduğunu şimdi anlıyoruz. Aslında gelecek falan yokmuş. Borsaların ve borç verme platformlarının büyük bir kısmı kumdan kaleler gibiymiş. Kripto ekosisteminde birbirinin içine geçmiş, bağlantılı kaldıraçlı pozisyonlar “rakamlar yukarı gidiyor” inancıyla ayakta kalıyormuş. Momentuma kapılıp işlem yapmanın, oportünizmin ve katlamalı yatırımın (varlıkların birçok işlemde teminat olarak kullanılması) toksik bir bileşeniyle karşı karşıyaymışız. Bu durum sürdürülebilirlikten uzakmış.

2021’deki patlama döneminde bazı DeFi platformları tarafından vaat edilen üç haneli getirilerin arkasının boş olduğu çok daha önce anlaşılmalıydı. Bunlar, sadece geleneksel finanstaki örneklerine göre çok aşırı iyimser olmakla kalmıyor, bunları destekleyecek gerçek hayat kullanım alanlarından da yoksun kurgulanıyorlardı. Aynı durum merkezi finans (CeFi) platformlarındaki işlemler ve komisyonlar için de geçerli.

İşlem fiyatlarının daha da yukarıya gitmesinin altını dolduracak yeterli fayda olması için tokenize değer borsalarının gerçek hayata dair çok daha fazla kullanım alanı ve örneği oluşturmaları gerekliydi. Ancak piyasa paranın nereye gitmesi gerektiğine dair bir sinyal üretmiyordu. Sadece “FTX’e, Celsius’a ve benzerlerine gidin” mesajı duyuluyordu.

Bilgi asimetrisini düzeltmek

Peki bu durumu nasıl düzeltebiliriz?

Ne yazık ki insanların, kısa vadede büyük kazanç vaat eden seçeneklerin yerine çok daha sürdürülebilir sistemlere, NFT temelli sadakat programlarına, dağıtık dijital kimlik çözümlerine ya da benzeri gerçek hayata dair uygulamalara meyletmeleri çok gerçekçi bir beklenti olmayacaktır. Spekülatörler spekülasyon yapmaya devam edecekler.

Burada ihtiyacımız olan kripto şirketleri ve sektörlerine yönelik çok daha güvenilir bilgiler elde edebilmek. Bunlar, borsaların veya borç verme şirketlerinin kısa dönemlik kârlılıklarına dair verilerin ötesinde vaat edilen getirilerin arkasındaki temellere ve bunların uzun vadede sürdürülebilir olup olmadıklarına dair bilgiler olmalı.

Bu tür bilgilerle donanan yatırımcıların spekülasyona bağlı kısa vadeli fırsatları bırakıp daha gerçekçi ve uzun vadeli projelere yönelmeleri söz konusu olabilir.

Ancak bu noktada hâlâ bir sorun var ve bu sorunun kökleri Silikon Vadisi’nde yatıyor. Bu tür token modelleri girişim ve risk sermayedarlarına klasik projelerdeki beş yıllık yatırım süresinden çok daha önce çıkış vaadinden bulunduğu için uzun vadeli sıkıntılara dair belirtileri görmezden gelmeleri ve kısa vadeli balonlara oynamaları da söz konusu olabiliyor. Bunu yaparken de ellerindekileri her zaman daha az bilenlere “çakabileceklerinin” farkındalar. Bunu yapabilirler zira fonlama sürecinde veri odalarına herkesten önce girip küçük yatırımcılara kıyasla büyük bir rekabet avantajı elde ediyorlar.

Bu menkul kıymetler kanunlarının önlemeye çalıştığı “bilgi asimetrisi” durumudur. Şirketlerin ileri aşama fonlama dönemlerinde yatırımcı cinsi bakımında önlerinde şöyle bir skala oluşuyor: Şirketin kendisi, her şeyi biliyor; erken aşama yatırımcılar, her şeyi olmasa da çoğu şeyi biliyor; ve hiçbir şey bilmeyen hedef yatırımcılar… Bu tarz asimetriler fiyat sinyallerindeki bozulmanın temel nedenidir. Menkul kıymetler düzenleme kurumlarının bilgi paylaşmaya dair getirdiği mecburiyetlerle bu durum azaltılır.

Düzenleme mi öz düzenleme mi?

Tüm bu yaşanalar sonrasında FTX gibi merkezi borsalara yönelik zorlu düzenlemelerin gelmesi artık kaçınılmaz görünüyor. Burada soru şu: Bu düzenlemeler ne kadar ileriye gidecek?

Her şey bir yana aşırı düzenlemelerin inovasyonu öldürücü etkisi olacağı bir gerçek. Özellikle de tanımlanabilir bir merkezi yapı içermeyen DeFi projelerinin yazılım geliştiricilerine yönelik mantıksız düzenlemeler büyük bir risk oluşturabilir.

İşte tam da bu noktada sektör kendini kurtaracak adımları atmalı. Artık gerçek hayatta da değer oluşturacak gelişen ve sürdürülebilir bir ekonomiye inanan ve şeffaflığı artıracak standartları bir arada kurgulamaya açık bu dünyadaki liderlere bir çağrı yapmanın zamanı geldi.

İster rezerv kanıtlarına dair herkesin kabul ettiği bir yaklaşım, ister farklı varlıkların ve protokollerin risklerini zincir üstü verilerden analiz eden rating şirketleri, isterse de yazılım denetimlerine ve açık gidermeye yönelik ortak standartlar olsun bu topluluğun üyelerinin yapabileceği birçok şey var.

Böyle yapılmazsa kapitalizmin nimetlerinden faydalanmak da hayal olur.