Ekonomik veriler ve finansal piyasalardaki hareketlilikler gibi bazı parametrelere bakıldığında ABD Merkez Bankası’nın dünyanın en büyük ekonomisinde bir yumuşak inişi başarıyla gerçekleştirebileceğine dair umutlar artıyor. 

Eğer böyle olursa bitcoin’i destekleyen yatırım danışmanlarının bu anlaşılması kolay olmayan varlık sınıfının neden portföylerde yer alması gerektiğine dair söylemler ortaya koyması gerekecek. Onlara tavsiyem şu olur: Fazla takılmayın. Bunu söylerken bitcoin’in değersiz olduğunu düşünmüyorum elbette ancak bitcoin’i geleneksel finans piyasalarının jargonu ve mantığıyla anlatmak işe yaramıyor. Zira bitcoin’in gerçek tanımı başka dünyalarda vücut buluyor. Lagos’un caaddeleri gibi…

Wall Street’te bitcoin alımını teşvik etmeye dair bazı söylemleri hatırlamak gerekirse:

• Bir zamanlar bunun enflasyona karşı korunma amaçlı olduğu söyleniyordu. Bu söylem, geçen yıl tüketici fiyatları artarken bitcoin piyasasının çökmesiyle boşa çıktı. Yani korunma bir yana tam tersi bir durum oluştu. 
• Diğer bir hikâye de dijital altın söylemi. Burada bitcoin uzun dönemli bir değer deposu gibi gösterilen kıt ve nadir bir dijital varlık olarak tanımlanıyor. Bu söylem de pek işe yaramadı. 2021 sonrası sisteme geç giren kurumsal veya bireysel yatırımcılar servet kaybı yaşadılar. 
• Son olarak bitcoin’in dolar merkezli küresel finans sisteminin çökmesi durumunda bir garanti veya opsiyon olarak tutulması ve sistemde merkez bankalarının yok olmasına karşı elde bulundurulması söylemi vardı. Son ekonomik gelişilmelerin sunduğu delillere bakıldığında bu fikir de pek somut gözükmüyor. 

Doların çöküş senaryosu

Gelin bu son senaryoyu biraz detaylı analiz edelim.

Bazı kişiler 2022’nin sonundaki ekonomik senaryoyu mükemmel bir fırtına olarak görüyor ve ABD’nin ekonomik ve parasal hegemonyasının sonunun geldiğini belirtiyorlardı. Böylece bitcoin’in parasal çöküşteki rolünün test edileceği düşünülüyordu. 

Nükleer silah sahibi Rusya, Ukrayna ile savaşa girmişti, tedarik zincirleri COVID-19 ve savaş nedeniyle tıkanmıştı ve enflasyon son 40 yılın tepe noktasında seyrediyordu. Agresif faiz artırmaları yoluna girmiş olan Fed, sadece enflasyonun belini kırmakla kalmayacak, attığı adımların oluşturacağı büyük çalkantı nedeniyle baskı görecek ve geri adım atmak durumunda bırakılacaktı. Bazı kişilere göre bu başarısızlık dünyanın en büyük merkez banaksına olan güvenin yok olmasına neden olacak ve dolara olan güven de sarsılacaktı. Tüm bu tabloda bitcoin matematik temelli bir alternatif olarak güneş gibi doğacak ve insani hatalardan uzak olmasıyla öne çıkacaktı.

2023’e geldiğimizde bu iddialı beklentilerin gerçekleşmediğine, hatta biraz bile gerçekleşme olmadığına şahit oluyoruz. Teknoloji ve finans sektörlerinde yüz binlerce işten çıkarma olmasına rağmen işsizlik rakamları ciddi biçimde aşağıda geliyor. ABD’de işsizlik yüzde 3,4 ile son 53 yılın dibinde. Aynı dönemde istihdam artışı 187.000 olarak beklenirken 513.000 oldu.

Enflasyon da her ne kadar yüksek olsa da zayıflamaya başladı. ABD’deki tüketici fiyatları Ocak ayında yüzde 6,5 iken Şubat ayında yüzde 7,1 oldu. Satın alma endeksindeki Ocak rakamları Aralık rakamlarına göre daha derin bir düşüş gösterdi, yani resesyon beklentilerine rağmen ileri dönük projeksiyonlarda umut etkisini gösteriyor.

Geride bırakmakta olduğumuz haftada IMF dünya ekonomisindeki büyüme tahminini 2,9 olarak açıkladı ki Ekim ayındaki tahmine göre yüzde 0,2 artış söz konusu. Ayrıca hızla toparlanan borsalar ve bono piyasaları ikili iyileşmenin yani enflasyonun soğumasının ve ekonominin yönetilebilir bir büyüme yakalanmasının gerçekleştiğine dair senaryoları güçlendirdi. Bu görüş, Fed Başkanı Jerome Powell’ın görüşleri ve beklentiler çerçevesinde gelen 25 baz puanlık artışla da pekişti. 

Eğer bu beklentiler gerçekleşirse Powell ve para kurulundaki arkadaşları 2021’de artan fiyatların geçici bir durum olduğuna dair söylemleri nedeniyle oluşan eleştirilerle kaybettikleri güven ve itibarın bir kısmını geri kazanacaklar. Elbette ki Fed’i hâlâ ciddi biçimde eleştirenler var ancak merkez bankalarına büyük bir güven kaybı olduğu söylemi boşa çıkmış oluyor. 

Diğer bir deyişle, en azından bir süreliğine bitcoin’i çökecek doların alternatifi görmenin anlamı kalmıyor. Yani bitcoin almak için bu söylemi kullanmak bir işe yaramayacak. 

Bitcoin’in daha geniş anlamda değer önermesi

Peki o zaman bitcoin’i 24.000 doların üzerine çıkaran neydi?

Basit yanıt: Dünyanın dört bir yanındaki yatırımcılar risk iştahlarını geri kazanıyorlar ve finansal koşullar rahatladıkça para diğer varlıklara da akmaya başlıyor. 

Bu cevap doğru ama yeterli değil. Yazının başında bitcoin’e dair çeşitli argümanların nasıl anlamsız kaldığına değinmiştik. Yani bitcoin’e neden bir değer atfedilsin ki? İnsanların harcayacak parası olması onu değersiz bir şey için harcayacakları anlamına gelmez. Peki o zaman insanları bitcoin almaya iten temel değer önermesi nedir? 

Bence bu sorunun cevabı ABD’nin ve Wall Street’in çok çok uzağında yatıyor. 

Şu anda bitcoin asıl değerini finansal özgürlüğün saldırı altında olduğu gelişilmekte olan ekonomilerde gösteriyor.

• Nijerya: Hükümetin dijital parayı zorla kabul ettirmek ve nakit kullanımını engellemek için baskıcı taktikler uyguladığı ülkede insanlar varlıklarını korumak için bitcoin’e akın ediyorlar. 
• Lübnan: Ülkede bankacılık sistemi çökmüş durumda. Bana aktarılanlara göre şarap toptan satış fiyatı bile bitcoin cinsinden belirleniyor. CNBC’de yayımlanan bir haberde görüş veren adamın anlattığı gibi birçok kimse ülkeye yayılan madencilik şirketlerin çalışarak ekmeğini kazanıyor.
• Vietnam: Chainalyisis’in bitcoin adaptasyonu listesinde birinci sıraya oturdu. Bunun temel nedeni Vietnam’da yetişkinlerin sadece yüzde 30’unun banka hesabı olması. Ülke finansla kapsayıcılık noktasında en geride kalan toplumlardan birine sahip.
• Chainalysis’in adaptasyon listesinde Top10’da yer alan tüm diğer ülkeler: Listede beşinci sırada yer alan ABD dışında kalan diğer tüm ülkeler gelişilmekte olan kategorisinde: Filipinler, Ukrayna, Hindistan, Pakistan, Brezilya, Tayland, Rusya ve Çin.

Eğer finansla gelişmeler yatırım iştahınızı kabarttıysa ve portföyünüzde bitcoin bulundurmanızı izah etmek istiyorsanız geleneksel Batılı finans sisteminin risklerine ve fırsatlarına yönelik bir açıklamadan medet ummayın. Aksine, finansal sistemin politikalar, güvenlik sıkıntıları veya kurumsal altyapı eksikliği nedeniyle sıkıntılı ve yetersiz olduğu yerlere bakın. 

Bu yerlerde bitcoin gerçek faydasını somut olarak gösteriyor. Faydası ve kullanım alanı olan şeyin değeri de olur.