Birisi Avrupa Komisyonu’na ne şiş yansın ne kebap yaklaşımının işe yaramayacağını söylemeli.

Geçen günlerde ortaya koyulan ve gelecekteki merkez bankası dijital paralarını (CBDC) düzenlemeyi amaçlayan teklifte NFC temelli çevrimdışı bir ödeme sistemi tanımlanıyor ve bu sistemde kimsenin diğer kişilerin neye ödeme yaptığını göremeyeceğini iddia ederek “mahremiyetin korunduğu” söyleniyor. 

Bu Avrupa vatandaşlarının sivil özgürlüklerini dikkate alan bir yaklaşım gibi görünse de aslında laftan öteye gitmiyormuş hissi veriyor. Söz konusu teklifte ödeme hizmeti sağlayıcılara yönelik kayıt tutma gereklilikleri incelendiğinde farklı niyetlerin de söz konusu olabileceği görülüyor. Özellikle de Avrupa Birliği’nin kriptografik mahremiyete bakışı dikkate alındığında bu kaygı daha da artıyor. 

 Avrupa Komisyonu’nun ve ABD; İngiltere ve diğer önde gelen ülkelerin hükümetlerinin genelde dijital para nalanında gerçek anlamda bir mahremiyet teşkil etmekte yetersiz kaldığı söylenebilir. Aslında bunlar biraz mahremiyet istiyorlar. Batılı ülkelerin Çin’i suçladıkları tarzda bir izleme ve sansür uygulamayacakları fikrini satacak kadar bir mahremiyet yeterliyken diğer taraftan gerektiğinde kullanıcıların kimliklerine erişmeyi de hayal ediyorlar.

O zaman fark nerede?

Mahremiyeti koruyan CBDC’lerin Avrupa’daki destekçileri nakdin özgürlüğünü yeniden kurmak istediklerini söylüyorlar. Ancak güvenlik analisti Lukasz Olenjik Avrupa’daki taslak metne dair eleştirisinde bu modellerin Euro’nun sahip olduğu anonimliğin çok gerisinde kaldığını belirtiyor. Çevrimdışı bir NFC işlemde hizmet sağlayıcılar harcanan meblağ, kullanılan telefonun ya da diğer cihazın kendine özgü kimlik bilgisi, işlemin zamanı ve günü ve kullanılan hesap numaraları gibi bazı bilgileri kayıt altına almakla yükümlü tutulabilir. Elinizdeki banknotu bakkala verdiğinizde böyle bir kayıt alınıyor mu? Tabi ki hayır.

Bu arada açık kaynaklı mahremiyet projelerine yönelik yapılan hamleler özel ve izlenemeyen işlemlere yönelik çalışan kişilere olan toleransın düşük olduğunu gösteriyor. Bu durum Avrupa’da da başka yerde de benzerlik gösteriyor. Örneğin Hollanda, ABD’nin kripto karıştırma hizmeti Tornado Cash’e olan tavrını desteklemiş ve sitemin geliştiricisi Alexey Pertsev’i tutuklamıştı.

Hatalı yaptırım aksiyonları

İnsan hakları savunucuları tarafından ifade özgürlüğüne yönelik bir saldırı olarak nitelendirilen Tornado Cash yaptırımı mahremiyet yanlısı topluluğun tüylerini diken diken eden bir olaydı. Geliştiricilerin otoritelerden saldırı görme riski hissettiği bir ortamda inovasyonun gelişmesi de kolay olmayacaktır. 

Mahremiyet odaklı bir coin olan Zen üzerindeki yasal baskılar sonucunda geliştiriciler bazı mahremiyet özelliklerinden feragat etmek zorunda kaldılar. Zen işlemleri artık herkese açık hale geldi ve şu soru akıllara düştü: O zaman neden uğraşıyoruz ki?

Bu baskı son derece mantıksız. Dijital sistemlerin her türlü dijital aktiviteden tonla bilgi ede edebildiği ve bu bilgilerin bizleri manipüle etmek için kullanıldığı bir yapay zekâ çağına adım atıyoruz. Mahremiyet teknolojileri bu dalgadan korunmanın en etkin yolu. Liderler yapay zekânın etki alanı ve gücü konusunda endişeli açıklamalar yaparken bu tür inovatif girişimleri ve çabaları dışlamak yerine desteklemek durumundalar. 

Şunu iyice anlayalım: ABD’de yarım yüzyıldır sürekli genişleyen finansal aktiviteleri izlemeye dair düzenlemeler finansal şirketler için o kadar karmaşık bir uyum ağı ve yapısı oluşturdu ki tüm bu karmaşık düzenlemeleri tamamen bir kenara bırakmadan tam anlamıyla bir mahremiyet oluşturmak mümkün değil. Bu tür bir reform, hükümetlerin para aklamayı ve diğer hukuk dışlı finansal işlemleri önlemeyi hedefleyen yapılarına uygun görünmüyor. 

Taviz

Bu bizi ne şiş yansın ne kebap noktasına getiriyor. Hükümetler mahremiyeti koruduklarına dair bir illüzyon oluşturma çabasından vaz geçebilirler. En temel seviyede insanlardan sürekli bilgi istediklerini itiraf etmeliler. Belki ama belki bu tür bir ortamda anlamlı bir taviz verilebilir.

Olenjik’in aksine bendeniz CBDC’lerin doğru kurgulandığında gerçek anlamda bir ekonomik değer oluşturabileceğine inanıyorum. Gerçek anlamda uçtan uca parasal mutabakatı getirecek akıllı sözleşme becerilerinin bankaları temel alan parasal sistemin sağlayamayacağı bazı toplumsal faydalar ve verimlilikler sağlayacağını düşünüyorum. Özel sektörün öncülük ettiği bir stabil para modeline inanıyorum. Bitcoin ve bazı diğer para birimlerinin finansal geleceğimiz için kritik önemde olduğunu düşünüyorum. Ancak CBDC’leri öylece bir kenara atmanın anlamsız olduğuna inanıyorum. Kriptocular ister sevsin ister sevmesinler CBDC’ler ekonomiye programlanabilir para kavramını getirebilirler.  

Aydınlanmış ama aynı zamanda gerçekçi bir hükümetin yani bir yandan vatandaşlarının özgürlüklerini öncelerken diğer yandan kötü kişilerin faaliyetlerini engellemeyi hedefleyen bir yapının işe yarar bir CBDC geliştirebileceği bir dünya söz konusu olamaz mı? bu tür bir orta yolcu çözüm nakit paranın anonimliğini yakalayamasa da devletlerin vatandaşları izlemesini zorlaştıracak kriptografik ve yasal engeller ortaya koyabilir. Sadece aşırı noktalarda ve mahkeme kararıyla bazı “arka kapılara” erişim mümkün olabilir. 

Zero knowledge proof ve diğer mahremiyet teknolojileri bu tür modelleri anlamlı ve fizibl kılıyor. MIT Digital Currency Initiative ve Boston Merkez Bankası tarafından birlikte yürütülen Project Hamilton Fed’in dikkatine sunacakları bir mahremiyeti koruma şablonu oluşturmaya çalışıyorlar. Bu inisiyatif şu anda deney aşamasında ve Fed’in bu aşamada dijital dolara yönelik bir ilham alması çok mümkün görünmüyor.

Ancak ABD’liler ve AB’liler bu konuda adım atmazlarsa başka devletler atacak.