Kripto ve “At Hukuku”

1990’ların ortasında Grateful Dead grubunun o zamanki şarkı sözü yazarı John Perry Barlow, siber dünyanın herhangi bir devletten bağımsız olduğu düşüncesini yayıyordu. Avukatlar ise bundan pek memnun değildi. Zira bu yaklaşımın işlerini ellerinden alacaklarını düşünüyorlardı.

İnternet insanların, ülkelerin arasındaki sınırları kaldırıyor ve tüm bilginini sınırsız paylaşımına imkân sağlıyordu. O zaman telif hakları böylesi bir dünyada ayakta kalabilir miydi? Ya da tamamen bu yeni dönemin çerçevesinde kurgulanmış yepyeni bir hukuk nosyonuna gereksinim var mıydı?

ABD Yedinci İstinaf Mahkemesi başkanı ve University of Chicago’da hukuk fakültesi öğretim üyesi Hâkim Frank H. Easterbrook, bir hukuk konferansında bu konuyu ele almıştı. Fikri sorulduğunda “internet hukuku” veya “bilişim hukuku” diye bir şeyin olmadığını, zaten At Hukuku yaklaşımının da işe yaramadığını belirtmişti. (At Hukuku, genel hukuk dışındaki dikey uygulamalara verilen ad.)

“Atlar hakkında hüküm vermek istiyorsak bunu yapmanın yolu ticarete dair daha genel kanunlar ışığında vakayı değerlendirmektir” diyordu Easterbrook akıllarda kalan “Cyberspace and the Law of the Horse” başlıklı konuşmasında.

Bugünlerde geçmişte internet konusunda ortaya atılan bazı hukuki konular kripto dünyası için dile getiriliyor. Kullanıcılar, geliştiriciler veya satışçılar sık sık kripto dünyasında hukuki yapının muğlak olduğunu belirtiyorlar.

Şu anda bütünleşik bir teori olarak görülmese de “kripto hukuku” profesyonel bir odak alanı olarak gelişmesini sürdürüyor. Bazı merkeziyetsiz anonim organizasyonlarda (DAO) avukatlar görev alıyor, DeFi kurumlarında hukukçular bulunuyor ve tüketici tarafıyla ilgilenen avukat sayısı artıyor.

Öğrencilerin ilgisini çekmek isteyen üniversiteler de blok zinciri hukukuna dair dersler, modüller ve alanlar açıyorlar. Öğrenciler bu hızla gelişen sektöre dair uzmanlık edinmek isterken öğretim üyeleri ise bu kadar belirsizliğin olduğu bir dünyada hukuki sorulara nasıl yanıt vereceklerini düşünüyorlar.

Ohio State University’de hukuk doçenti olan Christa Laser, “Birçok hukuk fakültesi programlarını cazip kılmaya çalışıyor ve belirli alanlarda eğitim verebilecek kişileri işe alıyorlar. Öğrencileri ilgili ve bağlı kılacak, ayrıca ileride iyi bir iş bulmalarına yardımcı olacak kurgular yapmaya çalışıyorlar” diyor.

Kripto da kendisinden önce gelişen yenilikçi teknoloji dünyasında olduğu gibi genç hukukçulara daha iyi bir iş ve maaş imkânı sunabiliyor. Son yıllarda birkaç üniversitede kripto alanında dersler veren hukukçu ve sanatçı Brian Frye da bu konuyu vurguluyor.

“Okullar piyasanın ihtiyaç duyduğu eğitimi verir” diyor şu anda University of Kentucky’de ders veren Frye. 20. Yüzyılın büyük kısmında hukuk mezunları ya kendi bürolarını açtılar ya da büyük firmalara katıldılar.

İnternetin yaygınlaşması ile bu durum değişmeye başladı ve büyük şirketler dışarıdan uzmanları alıp onları içlerinde tutmaya çalıştılar. Frye, Google, Coinbase gibi şirketleri işaret ederek, “Bu tür kişilerin çoğu kendi işlerini kendileri yarattılar” diyor.

Bu trend kripto dünyasında da devam ediyor. ABD merkezli bir borsa olan Kraken kripto uzmanı avukat Marco Santori liderliğinde güçlü bir hukuk ekibi oluşturdu. Şirketin CEO’su Dave Ripley CoinDesk TV’ye verdiği röportajda “Kısa süre önce bir politika ekibi de kurduk ve bu grup hem politika yapıcılarla hem de düzenleyicilerle yakın ilişkide. Grubun sayısı 10’u geçti, Marco’nun ekibi de 50 kişiden fazla. Kraken’de içeride ve dışarıda 300 farklı kişi hukuki konularda çalışıyor” diyor.

Frye, “Kripto hukukuna dair işlere yaklaşımda ana konu girişimci zihniyettir. İstenen işe bakın, o rolü size kimin teklif ettiğine bakın ve neden sizi almaları gerektiğini anlatın” diyor.

Laser olaya başka bir açıdan bakarak hukuk alanında nişlerde az sayıda kişinin kariyer sahibi olabileceğini ve bu alanların kısa sürede doygunluğa erişebileceğini söylüyor.

“Hukuk fakültelerinin kripto dersleri açmaları iyi. Zira öğrencilerin ilgisini çekiyor. Ancak bu programlar öğrencilere uzun vadede yararlı olur mu emin değilim. Sektörün ne kadar büyüyeceği önemli. Şu aşamada kriptonun işin gündelik hayatına ne kadar ineceğini ve büyük sektörlerin içine ne kadar işleyeceğini bilemiyoruz” diyor. Burada bankacılık ve tüketici elektroniği gibi sektörleri kastediyor.

University of Iowa’da hukuk profesörü olan Chris Odinet de ‘kripto hukukunun’ bir hukuk dallı olduğu konusunda şüpheli.

“Kripto şirketlerini ve kripto varlıkları esas alan işlemler hukukun birçok farklı alanını ilgilendirebiliyor. Ancak kriptoya özel bir hukuk yok. Mülkiyet hukuku, sözleşme hukuku, menkul kıymet hukuku, ticaret hukuku var ama kripto hukuku yok. Bu kendine has bir alan değil” diyor.

Yani at hukuku yok.

Kripto dünyasında bazı kişiler “kod kanundur” söylemini savunuyor. Ya da akıllı sözleşmelerin insanların yaptığı sözleşmelerden daha üstün olduğunu düşünüyor.

ABD Menkul Kıymetler Komisyonu (SEC) başkanı Gary Gensler bu konsepte karşı. Gensler medyaya verdiği bir demeçte kripto para sektörüne özel bir düzenleme olmasına gerek olmadığını söylemişti. Birçok kripto paranın ve token’ın mevcut standartlar altında menkul kıymet sınıfına girdiğini savunuyor.

Ancak Easterbrook bile hukukun her zaman “opsiyonel” olmadığının farkında. Yeni teknolojilerin ve uygulamaların hukuk yapısında güncellemeleri zorunlu kıldığını söylüyor. “Patentlerde 17 yıl, bazı fikri haklarda ömür boyu, markada sonsuza kadar koruma neden?”

“Kripto hukuku” olmasa dahi bu yeni araçlar ABD’deki hukuk ortamını daha da ileriye taşıyabilir mi?

Frye, NFT’lerin telif hakları konusunda sorular oluşturduğunu söylüyor. “İfade özgürlüğü ve telif hakları her zaman çatışmıştır. Telifin ve fikri mülkiyetin bir ekonomi konusu olarak görülmesi, bir ifade biçimi olarak değerlendirilmemesi eğilimindeyiz.” Peki NFT gibi bir araç geldiğinde ve başkalarının ifadelerini ticarileştirdiğinde ne olacak?

“Kripto Hukuku” kavramının anlamlı olup olmadığı veya okullarda müfredata girip girmemesi önemli değil. Asıl konu şu: Hukuki sorular var oldukça avukatlara da ihtiyaç olacak.