Merkeziyetsiz otonom organizasyonlar (DAO), blokzincirinin çıkış felsefesine paralel olarak insan faktörünü ortadan kaldırma amacıyla ortaya çıktı. DAO’lar blokzinciri ağlarını kullanarak henüz kuruluş aşamasında oluşturulan akıllı sözleşmelere göre hareket ediyor. Akıllı sözleşmeler, bir DAO’nun hangi misyonla oluşturulduğunu ve hangi hedeflere yöneleceğine dair kuralları belirtiyor. Akıllı sözleşmelerin temelinde bulunan yazılımın kodları blokzinciri üzerinde oluşturulduğu için bir kere girildikten sonra bir daha değiştirilemiyor. Yani kurallar baştan belirleniyor. Öte yandan blokzinciri üzerinde organize olunduğu için isteyen herkes bu kayıtlara bakabiliyor. Bu, DAO’larla ilgili tüm kayıtların şeffaf olmasını sağlıyor.

DAO’lar merkeziyetsiz oldukları için geleneksel şirketlerde olduğu gibi bir yönetici veya yönetim kurulunun en tepede olup kararlar aldığı hiyerarşik bir yapısı bulunmuyor. Bu organizasyonlarda yatırımcılar hem bir yönetici hem de kullanıcı oluyor. Herhangi bir kararın alınması gerektiği zaman DAO’ya üye bu kullanıcılar yani topluluk arasında oylama yapılıyor. Daha çok yatırımcının olması, daha çok oy kullanacak kullanıcı demek oluyor. Bu sayı arttıkça daha demokratik bir ortam oluşuyor.

TEİD Yön. Krl. Üyesi ve Çetinkaya Avukatlık Bürosu Hukuk ve Uyum Profesyoneli Altuğ Kemal Özgün, DAO’ların yapısının kooperatiflere benzediğini belirtiyor. Ancak Özgün’e göre DAO’lar henüz kurulurken tüm kurallar belirlendiği için baştan çok iyi bir tasarım gerekiyor. Örneğin, geleneksel şirketlerde değişiklikler yapmak için ticaret kanunu yol gösteriyor. Ancak DAO’larda böyle bir durum bulunmuyor.

                                                                               Altuğ Kemal Özgün

Çetinkaya Avukatlık Bürosu Danışman Alp Mete Şirin ABD’de DAO’ları yasal bir şirket olarak tanıyan ilk eyaletin Wyoming olduğunu aktarıyor. Burada DAO’lara Limited şirket vasfı verildiğini belirten Şirin, “DAO’larda oy kullanma hakkı olan her kullanıcının herhangi bir hukuki uyuşmazlıkta sorumlu olup olmayacağı çok tartışılan bir konuydu. Wyoming’de DAO’lara Limited vasfı tanınarak oy kullanma hakkı olan yatırımcıların tümü değil, sadece DAO’nun kurucuları sorumlu tutuluyor” diyor.

                                                                                      Alp Mete Şirin

Altuğ Özgün ise bu konuda yaptığı yorumda aslında Wyoming’in DAO’ları Limited şirket olarak kabul ederek merkeziyetsizliği bozduğunu söylüyor. Yani bu uygulamada geleneksel şirketlerdeki yöneticilerin sorumlu tutulması gibi DAO’ların da kurucuları sorumlu oluyor. Özgün burada tartışılan çelişkiyi şöyle açıklıyor: “Herkesin oy birliğiyle aldığı bir karardan sadece DAO’nun kurucularını sorumlu tutmak ne kadar doğru?”

Şeffaflık Avantajı

Alp Şirin, DAO’ların blokzincir ağlarında kayıtlı olmalarının şeffaflığı ön plana çıkardığını söylüyor. Çünkü o güne kadar alınan tüm kararlar herkes tarafından görülebiliyor ve incelenebiliyor. Blokzincirinde kayıtlı bu kararların değiştirimle ihtimali de olmuyor. Bu da yatırımcılar için önemli bir avantaj. Şirin, “Zaten blokzincirinin en önemli amaçlarından biri de bu güveni sağlamak” diyor.

Öte yandan Altuğ Özgün bu noktada “Peki, DAO’lar yüzde 100 güvenilir mi?” sorusunu soruyor. Çünkü Özgün’e göre burada aslında toplum mühendisliği devreye giriyor. Özgün, “Farkında olmadan ne kadar manipüle edilebiliriz sorusu önemli. Çünkü DAO’larda kararı bir kitle alıyor. Bu karar acaba kitlesel olarak manipüle edilebilir mi? Bunu sorgulamak gerekiyor” diyor.

Özgün’e göre bu bir ikilem olabilir. Bir taraftan yatırımcının demokratik olarak şirketin ne yapacağına karar verme hakkı elde etmesi oldukça olumlu. Ancak diğer taraftan yatırımcının yeteri kadar bilgisi yoksa manipüle edilebilme ihtimali var. Özgün bu noktada Reddit örneğini veriyor. 2021 yılının başında sosyal medya platformu Reddit’te bir araya gelerek kendi aralarında anlaşan küçük yatırımcılar, değeri düşük hisselere yüklü miktarlarda yatırım yaparak bu şirketlerin hisselerinin değerini ciddi şekilde artırmıştı. Bu şirketlerin arasında kripto ve hisse senedi alım satım platformu Robinhood da vardı. Ancak, hedge fonların kısa pozisyon aldıkları hisse senetlerinde zarara uğramamak için portföylerindeki diğer büyük şirket yatırımlarını satmaları nedeniyle borsalarda düşüşler yaşanmıştı. Özgün, buna etik açısından bakıldığında bu örgütlenmeler ve propagandaların bir DAO’nun bir başka DAO’nun sonunu getirmesine de neden olabileceğini söylüyor.

Geleneksel şirketlerde yatırımcılar bilmedikleri teknik detayları ve kararları şirketin yönetimine bırakıyorlar. Şirketlerin yönetimlerinde finans uzmanları, hukukçular gibi teknik bilgilere sahip kişiler bulunuyor. Özgün’e göre sadece kitlelerin oy hakkı olduğu bir organizasyonda yanlış kararlar alınabilme ihtimali de olabilir.

Etik anlamında ikinci sorunun ise çıkar çatışmalarından kaynaklanabileceğini söylüyor Özgün. Bir organizasyonun üyeleri hem yatırımcı hem de karar verici olduğunda sırf kendi çıkarları için de hareket edebilirler. Örneğin sürdürülebilirliğe, çevreye uygun olmayan projelere onay verebilirler. Özgün, “Bu, insanların kendi çıkarıyla toplumsal fayda arasında bir seçim yapmasına bağlı. Yani bir soru işareti” diyor. Bu noktada dünyada sürdürülebilirlik çerçevesinde hareket eden, iklim krizine karşı mücadele etme amacıyla kurulan DAO’lar da olduğunu aktaran Özgün, bu organizasyonların üyelerinin kendi çıkarları uğruna DAO’nun kuruluş amacına ters bir projeyi onaylanmalarının etik bir sorunu yaratabileceğini söylüyor.