2024 Boğası’nın en popüler konusu yapay zeka projeleri ile birlikte gerçek dünya varlıklarının (RWA'lar) tokenizasyonu. 

Öyle ki, birçok kripto projesinin RWA tokenizasyonu özelliğiyle pazarlandığına ve yatırım topladığına topluluk olarak şahit oluyoruz. RWA tokenizasyonu konulu iş fikirleri ise kısa vadede gerçek bir ticari kullanıma ulaşacaklar mı bu konuda şüpheler mevcut. Her ne kadar kripto ekosistemi yıkıcı inovasyondan beslense de, bu alandaki hukuki kurallar yalnızca sektörel bir regülasyon seviyesinde değil, aynı zamanda dünyanın genelinde benzer şekilde geçerli olan kamu düzeni niteliğinde.

RWA Tokenizasyonu Karşısındaki Engeller

RWA denilince akla ilk olarak taşınır ve taşınmaz eşyalar geliyor. Taşınır ve taşınmaz eşyalara dair mülkiyet tesisi ve devri dünyanın birçok hukuk sisteminde çok katı şekli kurallara bağlanmıştır. Hemen akla geleceği üzere tapu senedi ve taşınmazların devrinin tapu dairesinde yapılması bu kuralların en bariz örneği. Bu kuralların ana amacı ise söz konusu mülkiyet haklarına, hakkın sahibine herkese karşı ileri sürebilmeye imkan veren bir meşruiyet sağlamak. Ana amacın yanında, işlemde bulunan tarafları işlem öncesinde dikkatli düşünmeye sevk etmek gibi işlevleri olduğu da söylenebilir.

Söz konusu kurallar çoğu durumda bir geçerlilik şartı teşkil ettiği için, ilgili şekil kuralına uymadan bir mülkiyet devri, rehin vs. işlemde bulunsanız dahi söz konusu işlemi hukuk düzeni korumuyor. Başka bir ifade ile, tapuda edinmediğiniz gayrimenkule veya noter senediyle devralmadığınız araca ilişkin resmi düzlemde hiçbir hak iddia edemezsiniz. 

RWA Tokenizasyonunu Diğer Kripto İş Modellerinden Ayıran Unsur

Blok zinciri tabanlı birçok yenilikçi iş fikri maddi dünyaya temas etmeden bir çözüm üretiyor. Sektörel tabirle, üretilen ürünün değer teklifi genelde “on-chain” ortam ile sınırlı oluyor ve ürünü geliştirenler aslında “off-chain” dünyadan “on-chain” dünyaya göçü bir varsayılan durum olarak kabul ediyor. Bu doğrultuda, geliştirilen yazılımların mimarisine bağlı olarak, kapsama alanı sadece “on-chain” dünya ile sınırlı olan birçok merkeziyetsiz finans (DeFi) ürünü finansal alanda uygulanan regülasyonların kapsama alanından dahi kaçabiliyor. Örneğin, kod gereği uçtan uca bir iletişim sağlayan bir akıllı protokolün, ortada bir aracılık veya sistem işletim faaliyeti bulunmadığı gerekçesiyle ödeme veya yatırım hizmetleri ile ilgili kanunlara tabi olmadığı söylenebiliyor veya en azından tartışma konusu olabiliyor. 

RWA tokenizasyonu iş fikirleri ise ana fikir olarak, maddi dünyadaki bir varlığın onchain dünyada temsilini yaratmayı vaat ediyor. Bu nedenle, iş fikrinizin merkezine oturttuğunuz varlığın bağlı bulunduğu sistemi aslında dolaylı yoldan tanımış ve egemen olarak kabul etmiş oluyorsunuz. Bu nedenle, bir gayrimenkulün kesirli değerlerini temsil eden dijital tokenlerin, hakiki olarak bir değer ifade edebilmesi ancak gayrimenkulün bulunduğu ülkenin kanunlarınca söz konusu tokenlerin resmi prosedürlere uygun bir şekilde ihraç edilmesine kökünden bağlıdır. Bu nedenlerle, RWA tokenizasyonu iş modellerinin fizibilitesini değerlendirmek için tokenize edilecek RWA’nın niteliği büyük önem kazanmaktadır.

Güven gereksiniminin olmadığı bir ortamda, bir kişi bir RWA’yı temsil eden tüm tokenleri onchain işlemler ile satın alırsa, ilgili RWA’nın tek başına hak sahibi olmalıdır. Ancak eğer kullanıcı bir RWA’yı temsil eden tüm tokenlere sahip olsa dahi mülkiyeti doğrudan edinemiyorsa, RWA’nın mülkiyetini edinebilmek için ilave bir işleme daha gerek duyuluyorsa, blok zinciri iş fikirlerinin alametifarikası olan vasıtasızlık ve karşı taraf riskinin ortadan kalkması taahhüdü sekteye uğramış oluyor. 

Hangi RWA Tokenizasyon Fikirleri Ticari Olarak Gerçekleştirilmeye Daha Yakın? 

Bu soruya genel bir yanıt olarak, hukuki prosedürler ile ilişkisi en az gerçek dünya varlığı cevabı verilebilecektir.

Halihazırda resim ve heykel gibi güzel sanat eseri nesneleri temsil eden tokenlerin blok zincirleri üzerinde üretildiği iş fikirleri Türkiye’de ve dünyada mevcut. Türk hukukunda taşınır eşyaların satışı veya bunlar üzerinde bir nisbi bir hak tanınmasına geçerlilik koşulu ihtiva eden bir şekil kuralı olmadığı için bu modelin yapılabilirliğinde ciddi bir hukuki bariyer bulunmuyor. 

Öte yandan, ülkemiz dahil olmak üzere bazı hukuk sistemlerinde bazı taşınır eşya türleri için de çeşitli sicil sistemleri uygulanmaktadır. Örneğin karayolu taşıtları her ne kadar taşınır sınıfında olsalar da, Araçların Satış, Devir ve Tescil Hizmetlerinin Yürütülmesi Hakkında Yönetmelik gereğince, bunların satışının geçerli olması noterde yapılmış olması şartına bağlıdır. Bu nedenle, araçlara dair bazı hak ve faydalar tokenize edilebilecek olsa da, bir araç ile ilgili tüm tokenlere sahip bir kişinin aracın mülkiyetini iddia etmesi noter huzurunda bir devir gerçekleşmeden mümkün olmayacaktır.

Gayrimenkullerin tokenizasyonu ise neredeyse dünyanın tüm hukuk sistemlerinde kapsamlı kanuni değişiklikler yapılmadan yeterli bir ticari değere ulaşamayacak bir iş modeli olarak görünüyor. 

Son olarak maddi bir varlık konusu olmasa da, menkul kıymet, devlet tahvili, kira sertifikası gibi sermaye piyasası araçlarının tokenizasyonu konusunun da ülkemiz ve dünyanın birçok ülkesinde yüksek hukuki engeller ile karşı karşıya olduğunu da belirtmek gerekir. Zira, önümüzdeki dönemde yasalaşması beklenen Türkiye’nin kripto kanunu hazırlık çalışmalarının son taslağında, sermaye piyasası araçlarının blok zinciri üzerinde kaydileştirilmesine yönelik hükümler de eklenmiş görünüyor. Söz konusu maddeler ile, yerli veya yabancı fark etmeksizin bir sermaye piyasası aracını temsil eden tokenlerin, kripto platformları üzerinden dahi olsa, Türkiye’de yerleşik kişilere ihracı veya satışı SPK’dan lisans gerektiren bir faaliyet olacak.