Yazarlar
Sergey Gorbunov Axelar'ın kurucu ortağı ve CEO'sudur. Algorand'ı geliştiren kriptografi ekibine liderlik yapmıştır:
Twitter'da Takip Et: @sergey_nog
Uzun yazıyı okumaya üşenenler için kısa özet:
Merkezi borsaların (CEX) kriptonun büyümesini destekleyemeyeceği artık açık ve net bir gerçek olarak görülüyor.
CEX’ler bir dizi saldırı sonrasında milyarlarca doların buharlaşmasına neden oldu. Bunlar arasında dış saldırılar (Mt. Gox), kaynakların kötü kullanımı (FTX) ve son olarak düzenlemecilerden gelen baskılar (Binance ve Coinbase) sayılabilir. Bu gelişmelere karşın bu yapıların DEX formatındaki rakipleri ayakta kalabildiler.
CEX’ler kendi varlıklarını kendileri elinde bulundurmak istemeyen kullanıcılar ve uyum zorunluluğu olan işletmeciler için hâlâ önemli bir seçenek olarak masada duruyorlar. CEX’ler bu beklentileri karşılamak ve kendilerine yönelik tehditlere karşı savunma yapmak için DEX teknolojisini entegre ettikleri hibrit yapılar kurgulamanın yollarını arıyorlar. Aslında merkezi ön tarafın arkasında çalışacak zincir üzerinde akıllı sözleşmelere gereksinimleri olduğu görülüyor.
Bu tür bir entegrasyonun mümkün olması için yeni bir birlikte çalışma altyapısının oluşması elzem. İşte bu nedenle her CEX’in bir DEX’e ihtiyacı olduğunu söylüyorum.
İlk DEX’ler Mt. Gox’un hacklenmesi sürecinin duyulmasını takip eden birkaç ay içerisinde ortaya çıkmaya başladı. DEX’ler “bal tuzakları” yani hackerların hedef olarak gördükleri para havuzları olarak görülen CEX’lerin risklerinden uzak durmanın bir yolu olarak popülerlik kazandılar.
2020’den bugüne verilere bakıldığında dış saldırganların Mt. Gox ve benzeri yapılardan 15 milyar dolardan fazla para çaldıkları görülüyor. Ancak zaman içerisinde bu yapılar da olgunlaştı ve CEX saldırıları git gide azaldı. Bugün CEX’lerin trafiği DEX’lerin trafiğinden 10 ile 100 kat daha fazla.
Elbette ki hack dışında bazı diğer konular da önemli. FTX, bir dizi yöneticinin yolsuzluğa bulaşması ve kendisiyle ilişkili bir hedge fon üzerinden milyarlarca dolar kaybetmesi ile hatırlanıyor. En büyük iki borsa olan Binance ve Coinbase dünyanın en güçlü finansal düzenleyicileri ile mücadele ediyorlar ve varoluşsal bir savaş veriyorlar.
İlginç olan şu ki DEX’ler hacklenme, yolsuzluk ve düzenleme gibi konulara karşı güçlü bir güvenli liman olarak görülüyorlar. Ve belki de ilk kez CEX’lerin en güçlü özelliklerinden biri olan herhangi bir token’ı listeleyebilme noktasında rekabet edebilir hale geliyorlar.
Binance bunu erken aşamada gördüğü için kendi DEX yapısını oluşturdu. OKX de kısa sürede bu dalgaya katıldı. Şimdilerde Coinbase katman 2 blok zinciri olan Base’i duyuruyor. En büyük CEX’lerin merkeziyetsiz yapılar kurmaya başlaması bize bir şey anlatıyor: CEX ve DEX birbirini destekleyen yapılar olarak kurgulanabilir.
İşte her CEX’in bir DEX’e ihtiyaç duymasına dair birkaç nokta:
Merkeziyetsizlik hatalara ve hacklenmeye karşı doğal bir direnç oluşturur. Bu internetin ilk dönemlerinde benimsenen ve bilgisayar sistemlerini nükleer saldırılara karşı dayanıklı kılmayı hedefleyen yaklaşıma benzerlik gösterir.
Bitcoin ve Ethereum bu tür sistemlerin uzun ömürlü olduklarına ve iyi çalıştıklarına örnek iki yapıdır.
Sistemleri saldırılara ve çöküşlere karşı korumanın en iyi yolu merkeziyetsiz yaklaşımları benimsemektir.
Genelde DEX’ler CEX’lerden daha dayanıklıdır ancak bazı konularda rekabet güçleri zayıf kalabilir. Örneğin farklı blok zincirlerinde token alım-satımı yapmak… Zincirler arası altyapılara dair gelişmeler DEX’lerin de işlemleri daha hızlı yapmalarına imkân veriyor.
DEX’lerin ana özelliği olan merkeziyetsizlik bir noktada kullanıcıları uzak tutmaya da neden oluyor. Zira herkes kendi özel anahtarını yönetme sorumluluğunu almak istemeyebiliyor.
İster kullanıcı sayısı ister parasal hacim olarak ölçülsün merkezi ve saklama özelliği olan sistemler olmadan ana akıma dair bir yaygınlaşma yakalamak mümkün olmayacak.
Saklama özelliği sunan ve en çok tanınan/bilinen merkezi yapı FTX’tir. FTX büyük bir çöküş yaşamadan önce çok büyük bir başarı hikâyesi olarak görülüyordu.
Sorun şu ki FTX gibi yapıların nasıl para kazandığını bire bir görmek ve anlamak mümkün olmayabiliyor. FTX elindeki kaynakları alım-satıma yatırdı, kumar oynadı ve kaybetti.
Bir DEX üzerinde gerçekleşen işlemler zincir üzerinde yayınlanır. Kullanıcılar yatırdıkları paranın durumuna ve nasıl kullanıldığına hâkim olurlar. İsteyen bir şekilde burada da üçkağıt yapmayı deneyebilir ama bu o kadar da kolay olmayacaktır.
Her işlemin zincir üzerinde kayda geçirilmesi de gerekmeyebilir. Ancak arka tarafta çalışan bir DEX yapısı fonların nasıl saklandığına ve kullanıldığına dair bir görünürlük sağlar. Kullanıcılar fonlarının güvende olduğunda emin olabilirler.
Bir DEX üzerinde zincir dışındaki bir bilgiyi entegre etmek kolay olmayabilir ve karmaşık ve kırılgan bir “kâhin” desteği gerektirebilir. Merkezi bir borsada ise bunu yapmak çok daha kolaydır.
Merkezi ön yüzler müşteri tanıma (KYC) ve kara para aklamayı engelleme (AML) süreçlerini kolaylıkla yönetebilir, listelenen token’ları sınırlayabilir ve düzenlemelerin getirdiği diğer filtreleri kolaylıkla uygulamaya alabilir. Arka tarafta bir DEX çalıştıran bir CEX farklı düzenlemelere uyum ağlamak için birden fazla ön yüz kurgulayabilir.
Kullanıcı deneyiminin izin gerektirmeyen arka taraf ile ne kadar uyumlu olması gerektiğine borsanın kendisi karar verebilir. Genelde farklı kullanıcı gereksinimlerine yönelik farklı izin gerektirmeyen katmanlar kurgulanır. Bu, finansal kurumların API’ler üzerinden özelleştirilmiş veri akışı sağlamalarına benzer.
Kripto para dünyası hayata geçtiği andan itibaren istismarcı devletlere karşı bir koruma kalkanı olarak görülmüşlerdir. Devletler bazı coin adreslerini kara listeye aldılar, kullanıcıları izlemeye çalıştılar. Ancak hiçbiri ağı durdurmayı başaramadı.
Bitcoin’in temel özelliklerini miras alan bir arka sistemi durdurmak mümkün değildir. Bu tür bir sistem herhangi bir bekçiye gerek kalmadan ve izin alma gerekliliği olmadan işlev görür. Bu nedenle baskıcı rejimlerin hâkim olduğu yerlerde bitcoin’in yaygın kullanımı şaşırtıcı değildir.
Merkezi borsalarda arka taraftaki merkeziyetsiz yapılar da benzer işlev görür. Kullanıcılar devletlerin ne yaparsa yapsın işlemlerin gerçekleştiği ana hatta müdahale edemeyeceğini bilirler.
Birçok kişi için merkeziyetsiz borsalar ana bir hedef. Mademki kripto paralar merkeziyetsiz borsalar de merkeziyetsiz olmalı.
Kripto paralar konusunda ilginin yükseldiği her dalgada CEX’ler trafiğin çoğunun geldiği ana etkileşim noktaları olarak görülüyorlar. Bunun iki temel nedeni söz konusu.
Blok zincirleri arasında birlikte çalışmaya yönelik gelişmeler DEX’in bu iki alandaki oyun planını değiştirmeye imkân sağlıyor. Blok zincirleri arasında genel mesaj geçişlerini yöneten Axelar gibi birlikte çalışma ağları DEX’lerin de zincirler arası swap yapmalarına imkân vermeye başlıyor.
Arka tarafta bu zincirler arası değişim yetkinlikleri tüm Web3 uygulamalarının yatay olarak ölçeklenebilmesi anlamına geliyor. DEX’ler sadece kendi çıktılarına odaklanan “appchain’ler” ortaya koyarak tıkanıklığı engellemeye çalışırlar ya da en hızlı çıktıyı oluşturan zincirleri seçerler. Artık farklı zincirlerde tutulan kullanıcıları, varlıkları ve uygulamaları bağlamak mümkün olabiliyor.
Birlikte çalışma özellikleri yatay ölçeklenmeyi de mümkün kılıyor. Uygulamalar yeni çıkan ve daha hızlı blok zincirlerine geçebiliyorlar ve bunun için kullanıcıların yer değiştirmesi gerekmiyor.
Son olarak ve belki de en önemlisi, bir CEX’in arka tarafta DEX kullanması geliştiricilerin de daha entegre olmasına ve “süper uygulama” benzeri yapılar kurgulanmasına zemin hazırlıyor. Tüm bunları bir arada düşündüğümüzde blok zinciri uygulamalarının merkeziyetsiz uygulamaların bir prensip olduğu değil bir rekabet avantajı ve hatta ayakta kalma yolu olarak görüldüğü bir noktaya evrildiği söylenebilir.
Günün Gelişmeleri İçin E-Bültenimize Abone Olun
E-Bültenimize abone olarak kişisel verileri koruma politikamızı onaylamış ve CoinDesk Türkiye ürün ve hizmetleri için iletişim kurulmasına izin vermiş olursunuz.
YASAL UYARI
Bu sitede yer alan yatırım bilgisi, yorum ve tavsiyeler yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırım danışmanlığı hizmeti, yetkili kuruluşlar tarafından kişilerin risk ve getiri tercihlerini dikkate alarak, kişiye özel olarak sunulmaktadır. Bu sitede veya e-bültenlerimiz kapsamındaki sözel, yazılı ve grafiksel dahil olmak üzere tüm bilgi ve analizler; herhangi bir karara dayanak oluşturması noktasında herhangi bir teminat, garanti oluşturmamakta ve yalnızca bilgi edinilmesi amacıyla paylaşılmaktadır. Coindesk Türkiye hiçbir şekil ve surette ön onay, ihbar ve ihtara gerek olmaksızın söz konusu bilgileri değiştirebilir veyahut silebilir. Bu nedenle, sadece burada yer alan bilgilere dayanarak yatırım kararı vermeniz beklentilerinize uygun sonuçlar doğurmayabilir. Bu sitedeki yorumlardan, eksik bilgi ve/veya güncel olmama gibi konularda ortaya çıkabilecek zararlardan Coindesk Türkiye ve çalışanlarının herhangi bir sorumluluğu bulunmamaktadır.
Sergey Gorbunov Axelar'ın kurucu ortağı ve CEO'sudur. Algorand'ı geliştiren kriptografi ekibine liderlik yapmıştır:
Twitter'da Takip Et: @sergey_nog
Sergey Gorbunov Axelar'ın kurucu ortağı ve CEO'sudur. Algorand'ı geliştiren kriptografi ekibine liderlik yapmıştır:
Twitter'da Takip Et: @sergey_nog
Kripto Varlık
Sosyal Meyda Trendi
Trendleri İncele
Kripto Paralar
@2022 CoinDesk