Facebook’un Libra stabil parası herkese internet üzerinden bulunduğu yerden bağımsız biçimde parasal işlem yapmayı vaat ediyordu. Libra’nın fiyat istikrarı bir fiat para sepetiyle sağlanacaktı ve 28 farklı şirket projeye destek verecekti.

Libra kullanıcılarının bir Facebook hesabına ihtiyaçları olmayacaktı. 2019’da duyurulan Libra o dönemin şartlarında uluslararası para transferlerini ve ticareti dönüştürebilecek bir güç vaat ediyordu. Proje, konsept boyutunda, kripto paraların vaadiyle Facebook’un muazzam sosyal medya ağının gücünü birleştiriyordu.

CEO Mark Zuckerberg, Ekim 2019’da ABD Kongresi’ndeki oturumda, “Ödemeler konusunda iki farklı alanda yapmamız gerekenler var. Bunların birincisi insanlara mevcut finansal sistemin yanında para alıp göndermek için bir sistem kurgulamak” diyordu ve ekliyordu:

“Bir diğer alan da Libra ile yapmaya çalıştığımız gibi finansal sistemler dünyasında modern bir sistemin nasıl olması gerektiğine dair cevabı bulmaktır.”

Proje hayata geçseydi belki bu cevaplar bulunurdu.

Aksine dünyanın dört bir yerindeki düzenleyiciler projeye karşı harekete geçtiler ve Facebook’u ve iş ortaklarını temettü token’ı, stabil parayı destekleyecek portföy, iş ortakları ve hatta ismi konusunda açıklama yapmaya zorladılar. 

Sonunda projenin kalan kısmı Silvergate Bank’a (geçtiğimiz günlerde iflas etti) satıldı. Proje sadece bir cüzdan (şu anda faal değil) hayata geçirmişti, başka bir gelişimi yoktu. Libra’nın arkasındaki ana itici güç olan Facebook adını Meta olarak değiştirdi ve metaverse alanında odaklanmaya karar verdi. Diğer telekomünikasyon, ödeme ve farklı alandaki şirketler de kendi işlerine döndüler ancak bir kısmı kripto alanında aktif kalmayı sürdürdüler.

Proje hiçbir zaman tam anlamıyla hayata geçmese de varlığını sürdürdüğü 958 gün içerisinde birçok önemli konuda iz bıraktı. Libra’ya karşı dünyanın her yerinde düzenleyici ve kanun yapıcı otoritelerin reaksiyonu oluştu ve kripto ana akımda ciddi bir gündem maddesi haline geldi. Bu yazı hazırlandığı sırada Libra (daha sonra Diem adını aldı) kullanılarak hayata geçirilen bazı projeler mevcuttu. 

Ne yanlış gitti?

Proje daha doğuştan sakatlanmıştı zira projenin açıklanma tarihi Facebook’un Cambridge Analytica skandalının hemen sonrasına denk gelmişti. 

Proje açıklanır açıklanmaz dünyanın her yerinden düzenleyiciler ifade ve oturum taleplerini iletmeye başladılar.

Libra Association’ın o dönemdeki politika ve iletişim yöneticisi olan David Dispante, “Libra dünyanın her yerinde devasa bir tepkiyle karşılandı” diyor. Dispante şu anda stabil para üreticisi Circle Internet Financial’ın strateji üst yöneticiliğini yapıyor. 

Disparter, Libra’nın özür dilemektense izin almayı tercih ettiğini belirtiyor. Zuckerberg ve David Marcus (projenin yaratıcılarından biri) de ilk dönemde bu söylemi sık sık dillendiriyorlardı.

Zuckerberg, Ekim 2019’daki Kongre oturumunda, “Libra ödeme sistemini dünyada herhangi bir ülkede hayata geçirmeden önce ABD’deki onayları tamamlamayı hedefliyoruz. Hemen hemen her düzenleyiciyle bir ilişkimiz var, onlarla konuşuyor ve onaylarını arıyoruz” diyordu.

Düzenleyicilerin yeşil ışık yakmaya pek de niyetleri yok gibiydi.  Ayrıca projeyi Facebook'un her şeyi kontrol etme yaklaşımın bir Truva Atı olarak gören düzenleyiciler kolay kolay ikna olacak değillerdi. 

Libra Association’a destek verenler arasında Visa, Mastercard, PayPal, Uber, Lyft, Mercado Pago, Booking Holdings, eBay, Stripe, Vodafone ve Kiva gibi devler de vardı. 

Kripto dünyasından destekçiler arasında Coinbase, Xapo’dan Anchorage Digital’a ve Andreessen Horowitz’de kadar önemli oyuncular vardı.

Disparte, “Libra projesi ortaya çıktığında dünyayı dönüştürebileceğine, hiç olmazsa gündemi değiştireceğine inanıyordum” diyor. 

Aksine düzenleyiciler, projeye destek veren şirketlere daha farklı yaptırımlarla karşı karşıya kalabilecekleri tehditlerini savurmaya başladılar. Sonunda Visa, Mastercard ve PayPal daha Libra Association resmi olarak hayata geçmeden çekilmek durumunda kaldılar. 

Disperte bu tür bir savaşa hazırlıklı olmadığını söylüyor: “Elimizdeki tek cephane fikri anlatan bir white paper’dan ibaretti.” 

Facebook’un bu white paper’ı açıklamasından sonraki birkaç ay içinde sadece ABD’de üç Kongre oturumu düzenlendi.

Disparte, “Bu durum dünyanın her yerine salgın gibi yayıldı” diyor.

Gizlilik

Libra resmi olarak 2019’da duyurulsa da proje hakkındaki dedikodular altı ay öncesinden beri sektörü sarmıştı ve Facebook’un blok zinciri ve kripto alanındaki dahli de bir yıldır bilinen bir durumdu. 

Facebook, bunlara karşın projeyi inanılmaz bir ketumluk içinde götürüyordu ve basın elindeki az bilgiyle spekülasyon yapmak durumunda kalıyordu.

2019’da CoinDesk’te ediör olan Zack Seward Kaliforniya Menlo Park’a uçarak Facebook yöneticilerinden ve Libra ekibinden bu sır projeyi dinleme şansı bulmuştu. 

Seward, “Projedeki gizlilik üst seviyedeydi. Herkes bu şeyden heyecan duyuyordu. Haberlerde bazı detayları yansımış olsa da bu gizli projenin perdesi ilk kez aralanıyordu” diyor.

Seward, Silikon Vadisi’nin kalbinde, beraberinde birkaç CoinDesk editörüyle bu proje hakkında doğrudan bilgi alıyordu. 

“Teknik dokümantasyonu ve white paper’ı paylaştılar ve büyük vizyonlarını anlattılar” diyen Seward şöyle devam ediyordu: “O dönemde işe dahil olan bu dev şirketler ilgimizi çekiyordu. Bu projeye para koyacaklar ve itibarlarıyla destekleyeceklerdi.”

Proje o kadar kompleksti ki CoinDesk bu görüşmeden beş farklı haber çıkardı: Temettü token’ı, dijital kimlik projesi, Bitcoin ve Ethereum’dan kalan teknik sorunlar, white paper ve haberin kendisi…

Buna rağmen proje tamamen sislerin arkasından çıkmamıştı. Bendeniz de 2019’da Cenevre’ye uçarak projenin yönetişim konseyinin oluşturulmasını haber yapmıştım.

İzleri

Hiçbir zaman hayata geçmeyen bir token için Libra büyük bir miras ve iz bıraktı.

Facebook’un alana dahil olması kripto paraların ana akım gündeme gelmesine ve o dönemdeki ayı piyasasında hareket oluşmasına zemin hazırladı. 

Seward, “Haziran 2019’du ve ayı piyasası hakimdi. Bu dönemde kripto gündeme geldi. Kriptonun ana akım gündeme ilk kez bu kadar güçlü geldiğini görüyorduk” diyor.

Birçok kişi Libra’nın ne olduğunu soruyordu. Ardından kriptonun ne olduğunu merak etmeye başladılar.

Seward, “Kripto daha önce olmadığı kadar haklın radarına girdi. Silikon Vadisi’ndeki zeki inşaların kafa yorduğu konuya halk da kafa yormaya başladı” diyor. 

Kanun yapıcılar da daha önce olmadığı kadar yoğun biçimde kriptoyu tartışmaya başladılar. Libra, bazı düzenleyicilerin kripto ekosistemine dair düzenlemeler çalışmalarını ve geçirmelerini tetikledi. Disparte’ye göre Libra’nın çözüm bulmaya çalıştığı konular düzenleyicilerin ve merkez bankaların gündemine daha fazla gelmeye başladı. 

Disparte, merkez bankası dijital paralarının (CBDC) Libra öncesi dönemde son derece soyut ve zayıf bir konsept olduğunu söylüyor. o dönemde hiçbir ülke CBDC hayata geçirmemişti ya da parasını dağıtık bir defterde tutulan dijital bir paraya dönüştürmeyi hedeflemiyordu. 

Şu anda yüzden fazla merkez bankası bu konularda çalışmalar yürütüyor. 

Ayrıca stabil paraları kendi başına bir alt sektör haline getiren birçok kanun çalışılıyor.

Disparte, Avrupa Birliğinin MiCA düzenlemesinin yürürlüğe girmeye yakın olduğunu hatırlatıyor.

Disparte, “Büyük teknoloji şirketlerinin parasal hareketlere dair alanı girmesinin korkusu bir dizi düzenlemeyi tetikledi. Libra bir bakıma bu alandaki hareketlenmenin tetikleyicilerindendi” diyor.