Kripto Konusunda Kısa Çöpü Çekemeyiz

Geçen hafta Solidus Lab raporunda, Türkiye’nin kripto ekosistemi için kötü bir ülke olduğunu okudum. 42 ülkeden 38. sırada. Sıralama olarak bazı ülkelere iltimas geçildiğini düşünsem de gelin görün ki Türkiye’nin neden bir dijital varlık hizmet sağlayıcısı için seçenek “olmaması” gerektiğini çok net bir şekilde anlatmışlar, diğer ülkelerin neden seçilmesi gerektiğini de. Bu devirde dijital varlık hizmet sağlayıcıları, Bahamalar, Bermuda, Malta, İsviçre ve Sırbistan’da rahat edermiş.

Nedir bunun sırrı?

Bahamalar ekonomik büyümeyi teşvik etmek için güçlü dijital varlık endüstrisini aracı kılmayı planlıyor. Bu kapsamda ise geniş ve ilerici bir regülatif çerçeve oluşturdu, diğer taraftan politik söylemler de kriptoyu destekler nitelikte. Bermuda ise regülasyon treninin başını 2018’te çekti. 2020’de ise kara para aklama ve terörizmi önleme (AML/CFT) düzenlendi. Malta, regülasyonda öncü olarak blokzincir adası olarak anılıyor. Gerçi; Bahamalar, Bermuda ve Cebelitarık gibi ülkeler ve Abu Dabi ve Dubai gibi bölgelerin yükselişi ile Malta popülaritesini kaybetse de hala üçüncü. İsviçre ise Ağustos 2021'de Federal Yasanın Dağıtılmış Defter Teknolojisindeki Gelişmelere Uyarlanması (DLT Yasası) yoluyla dijital varlıklar ve hizmet sağlayıcılar için kapsamlı bir düzenleyici çerçeve oluşturdu. Yasa kapsamında hem lisans zorunlulukları hem AML/CFT hükümleri yer alıyor. Diğer taraftan piyasa manipülasyonunu önlemek için rehberler yayımlandı. Görüldüğü üzere kriptonun yatırım fırsatı olarak karşımıza çıkması büyük resimde regülatif çerçevenin netliğine ve hükümetlerin bu teknolojiyi benimsemesine bağlı.

Neler oluyor?

MiCA üçlü toplantısından bir ay sonra toplantı çıktıları kamuoyuna açıklandı. ABD'de Dijital Varlıklara İlişkin Uluslararası Katılım Çerçevesi yayımlandı. Son düzenleyici gelişmeler, ülkelerin bu alanda düzenleyici netlik sağlama arzusuna işaret ediyor. Kripto varlıklara olan inanç ve regülasyon çerçeveleri bir döngü içerisinde. Gelecekte, kripto varlıkların ve stabilkoinlerin benimsenmesi, belirli ülkelerin bu alandaki düzenleme düzeyi ve kalitesi ile ilişkili. Diğer taraftan regülatörlerin kripto varlıklara olan inancı da regülasyonların çerçevesini etkiliyor. Düzenleyici kesinlik ekonomik davranışı etkilediğinden, AB ve ABD gibi büyük ekonomik bölgeler ekosisteme yön sağlamak için adımlar atıyor. Raporda neden sınıfta kaldığımızı kenara bırakıp bizim stratejimiz ne olacak buna bakalım.

Dört yol ayrımındayız

Yeni bir teknolojiyi hükümet planına sokmanın dört farklı yolu var: (i) izle, (ii) yasakla, (iii) piyasada oyuncu yap, (iv) yasal hale getir. Bu seçenekleri aşağıdaki makro ekonomik tetikleyicilerle değerlendirelim. 

• Parasal istikrar: Ekonomistler beklenmedik bir süreçte kriptonun günlük hayattaki bir finansal araç haline geleceğini öngörüyor. Merkeziyetsiz bir teknolojide finansal istikrarı yönetmek kolay değil. Merkezi bir otoritenin yönetilebilir para politikası burada işlemez. Kripto varlık piyasaları hızla gelişiyor ve ölçekleri, yapısal zayıflıkları ve geleneksel finansal sistemlerle olan bağlantıları nedeniyle küresel finansal istikrar için bir tehdit oluşturabilir. Ayrıca olgunlaşmamış piyasa altyapısının bir risk oluşturduğunu ve birbirine bağımlı yapısının sistem genelinde sorunlara yol açabileceğini belirtmekte fayda var.

• Finansal sisteme erişim: Kripto varlıklar finansal derinleşmeyi ve katılımı ilerletmek hususunda daha etkili olan dağıtım teknolojisiyle finansal erişimi genişletebilir. Kredibilitesi zayıflayan merkez bankaları  ve kırılgan bankacılık sistemleri, vatandaşların daha güvenli bir değer biriktirme aracı aradıkça varlık ikamesini tetikleyebilir. Ayrıca, değişken döviz kurlarını düzenlemek ve enflasyonu azaltmak adına üretilen politikalar, kripto varlıkların yaygın olarak benimsendiği ülkelerde daha kolay hayata geçebilir.

• Yasa dışı faaliyet: Riskli işlemler arasında kumar, terör finansmanı, fidye yazılımları, kötü amaçlı yazılımlar ve yüksek riskli borsalar yer alıyor. Kriptonun suçlular için iyi bir tercih olduğuna dair yanlış bir kanı var, oysaki kriptonun izlenebilir defterleri onu yasadışı faaliyetlerde elverişsiz hale getiriyor.  
  

• İnovasyon: Ülkeler mevcut eğilimlerin devam etmesine izin verirse, inovasyon pozitif ivmelenir.

• İzle.  Kripto konusunda birçok ülkenin taktiği bu oldu. “Bekle ve gör” yani regülasyondan önce eğilimlerin daha da gelişmesine izin ver. Bu strateji, parasal istikrarın korunmasını hedeflerken kriptonun yaygınlaştığı ani bir dönemde regülatif eksiklik sebebiyle finansal istikrar riskleri yaratabilir. İşletmeler ise gelecekteki düzenlemelerin belirsizliği ile yeni ürünler çıkarmaktan çekinebilir ve yeni ürünler oluştururken olası bir regülasyonun bir çuval inciri berbat edebileceği riskini üstlenir.

• Yasakla. Bu tür bir yaklaşım kripto ödemeleri, madencilik, borsa, saklama vb. birçok alanda yapılabilir. Yasaklayıcı yaklaşım merkez bankasının parasal egemenliğini sürdürmesini destekler. Diğer taraftan, yasa dışı faaliyetleri engellemek için yeterli bir çözüm denilemez. Hükümetler kripto kullanımını yasa dışı hale getirebilir, ancak tüm interneti kapatmadıkça insanların blokzincir ağına erişmesini ve üzerinde işlem yapmasını asla engelleyemezler. Yasaklamak, geleceğin teknolojisine dair oluşabilecek inovasyon, işgücü ve yatırım fırsatlarını öldürür.

• Piyasada oyuncu yap. Etki analizleri ve regülasyonlar itibari para (fiat) sistemlerinin kriptoya köprü görevi gördüğü ödeme ve bankacılık süreçleri için kilit noktalar olabilir. Kripto varlıklarını diğer risk varlıklarından farklı kılan şey, kripto varlıklarının halk arasında yaygın olması ve değişken olmasıdır. Bu durum, regülasyonun perakende tüketiciyi korumaya yönelik olmasına yol açar. Ancak, mevcut finansal sistemlerden dışlanan kişilerin kripto yatırımlarında kaybetme riskinin yüksek olması büyük endişe konusu çünkü yatırımlarını kaybetme olasılığına karşı hiçbir koruma bulunmaz. Piyasada kriptoyu bir oyuncu yapmak, belirli kullanım durumlarında, işlem maliyetlerini azaltan ve yeni iş modellerini mümkün kılan daha verimli ödeme yöntemleri sunabilir. Yeni ödeme araçları ekonomide inovasyona alan açabilir. Kripto varlıklarının ekonomide düzenlenmiş bir rol oynamasına izin vermek, düzenlemenin tasarımına ve etkinliğine bağlı olarak yasa dışı faaliyetlerle mücadele etmeye alan açabilir.

• Yasal hale getir. Yabancı para birimlerini yasal ödeme aracı olarak benimsenin makroekonomik etkileri deneyimlenmişken kriptonun etkisi bilinmiyor. Ekonomistler, bitcoin volatilite riskinin ikili olasılığı ve bu tahvilin getirilerinin riskleri nedeniyle Bitcoin'de oluşturulan ülke tahvilinin güvencesiz olduğuna inanıyor. İnovasyon tarafında ise El Salvador örneğine bakabiliriz, yasal para birimi olarak Bitcoin'i benimsemesi turizmi canlandırdı ve ünlüleri ve milyarderleri tatil ve iş için ülkelere çekti.

Bu dört regülatif yolun dört farklı kırılımdaki makro ekonomik etkilerini optimize ettiğimizde; izle  mek regülatif hazırsızlığı beraberinde getirir ve bu durum finansal istikrar, para politikası, inovasyon ve yasa dışı faaliyetler için belirsizlik oluşturur. Yasaklamak ise bir taraftan finansal istikrar için alan açıp yasa dışı faaliyetler için yeni riskler oluşmasını engellerken diğer taraftan ülkelerdeki inovasyon inhibitörü olacaktır. Kriptoyu oyunun bir parçası haline getirmek ise  geleneksel araçları anlamlı regülasyonlarla daha yararlı hale getirebilir, yasa dışı faaliyetler önlenebilir ve yeni iş alanları açarak işgücüne destek olabilir. Daha kriptoyu tanımadan yasal para birimi olarak düzenlemek ise ülke ekonomisini öngörülemez bir pozisyona sokar. 

Sonuç olarak elimizde dört adet çubuk var. Özellikle merkez bankasının ödemelerde kriptoyu yasaklaması ve sızan taslaklardaki kısıtlayıcı hükümler değerlendirildiğinde kısa çöpe doğru hareket ediyoruz. Oysaki Türkiye pazarının hareketliliğini takip ettiğimizde üçüncü çöpü çekip ülkeyi finansal teknoloji alanında bir inovasyon merkezi haline getirmek elimizde.