Merkeziyetsiz otonom organizasyonlar (DAO) Web3 projelerinin kurgulanmasında, yönetilmesinde ve ölçeklendirilmesinde yeni bir araç olarak öne çıkmaya başlıyor. 

Genel anlamda bakıldığında bir DAO’nun değeri “global bir köy” olmasında yani herhangi bir güven merkezine gerek duyulmadan küresel ölçekte bir koordinasyon kapasitesi oluşturulmasına imkân vermesinde yatıyor. Günümüzde üç temel DAO yapısının öne çıkmakta olduğunu görüyoruz:

Sermaye kullanımına yönelik DAO’lar: Bu yapılar bir likidite oluşturmak, bu likiditenin nasıl kullanılacağına oylamalarla karar vermek ve (ideal modelde) katılımcılarını ödüllendirmek prensiplerine dayanıyor.

Sosyal DAO: Bu DAO’lar genelde bir token etrafında organize olur ve ilişki geliştirme, yoldaşlık, öğrenme ve işbirliği gibi topluluk değerlerini önceler.

Yönetişim DAO: Bu model token sahipliğinin otomatikman bir “üyelik” konumu sağladığı ve protokolün yönüne doğrudan müdahale imkânı verdiği finansal uygulamalar etrafında kurgulanır.

Adından da anlaşılacağı üzere birçok DAO kendini merkeziyetsiz olarak konumlandırır ya da ez azından tamamen merkeziyetsiz olmayı planlar. Ancak DAO’ların arka tarafındaki teknolojinin merkeziyetsiz olması DAO’nun organizasyonel yapısının da merkeziyetsiz olacağı anlamına gelmez. 

Tamamen merkeziyetsizliğin bu kadar yoğun önceliklendirildiği bir ortamda birçok DAO aslında “DAO’culuk oynamaktan” öteye gidemiyor.

Merkeziyetsizlik başlangıç noktasıdır

Geleneksel organizasyonlar liderliği etkin biçimde tabana yayma konusunda sınırlı kalır. Gücün belli noktalarda toplanması ve şeffaflık eksikliği düşünsel anlamda inovasyonu, yaratıcılığı ve çeşitliliği sınırlar. 

Buna karşın DAO’lar merkeziyetsiz ağlar üzerinden liderliği açık biçimde, dinamik ve hızlı şekilde tabana yayma kapasitesine sahipler. Organizasyona değerli katkılarda bulunan üyeler etki gücü ve oy hakkı verilerek ödüllendirilirler ve böylelikle kurumun kendisinin ölçeklenmesine paralel biçimde ölçeklenecek esnek bir liderlik sistemi kurgulanabilir.

Bu model, liderlerin ölçeklenmesini sağlasa da her zaman merkeziyetsiz olmak zorunda da değil.

Birçok DAO geniş anlamda merkeziyetsizliğin “ulvi amaç” olduğunu söylerken “sistemsel merkeziyetsizlik” ile “organizasyonel merkeziyetsizliği” birbirine karıştırır. Sistemsel merkeziyetsizlik DAO’ların üzerine kurgulandığı teknolojik sistemleri ifade ederken organizasyonel merkeziyetsizlik DAO’ların sosyal ve kültürel bileşenleriyle ilgilidir. Sistemsel merkeziyetsizlikten ısrar edilmeli ancak organizasyonel merkeziyetsizlik konusuna temkinli yaklaşmakta fayda var. 

Yanlış zamanda veya yanlış DAO’daki organizasyonel merkeziyetsizlik yapıyı kaosa ve verimsizliğe sürükler ve merkezi yapılardakine benzer bir inovasyon erozyonuna neden olabilir.

DAO’lar sırf merkeziyetsizlik olsun diye organizasyonel yapılarını merkeziyetsiz kılmaya çalışmaktansa token’larının ve oy verme sistemlerinin merkeziyetsiz mimarilerinin etkin karar almaya ve liderliğin ölçeklendirilmesine imkân verdiğinden emin olmalılar. Bunun için bakış açısında değişim gerekli: Merkeziyetsizlik son nokta değil başlangıç noktası olmalı. 

DAO’nun doğrusu

Günümüzdeki DAO ortamına bakıldığında bu yapıların nasıl etkin biçimde organize edilip işletilebileceğine dair iyi örnekler görmek mümkün. Etkin yönetim ve ölçeklenebilir liderlik sağlamak anlamında güçlü merkeziyetsiz teknolojilerin nasıl kullanılması gerektiğine dair “iyi uygulama örnekleri” mevcut. 

Gelişime açık bir merkeziyetsizlik, karar verme gücünün zamanla tabana daha fazla yayıldığı bir kurgu gerektirir ve özellikle erken aşamadaki büyüme sürecinde kilit katılımcıların süreci gözlemesi de gerekir. 

Tribute Labs gibi organizasyonlar DAO’ların bir yandan merkeziyetsiz teknolojilerden faydalanmasına bir yandan da geleneksel organizasyonların güçlü yönlerini bünyelerinde barındırmasına imkân verecek yolları bulma konusunda destek oluyorlar.

Ethereum Naming Service ve Gitcoin gibi örneklerde görülen güçlü token delegasyonuna dayalı oylama kurguları, toplulukların yönetişim anlamında daha detaylı biçimde yetkilendirilmesine imkân veriyor. Ancak şu da bir gerçek ki organizasyonel anlamda tamamen merkeziyetsiz olmak her zaman en etkili yöntem olmayabilir.

Bu arada yapay zekânın hızla yaygınlaşması bazı DAO’ların karar alma yapılarını da etkileyebilir. Geliştiriciler, veri analizi, örüntülerin tespiti ve tahminleme gibi alanlarda yapay zekâyı kullanarak DAO’ların daha hızlı ve iyi karar almasına yardımcı olabilirler. Tüm yönetişim süreçleri zincir üzerinden takip edilebilen çevrimiçi organizasyonlar olan DAO’larda etkileşimler kolaylıkla analiz edilebilir.

Hiyerarşinin hükümranlığı

Şirketler güçlü ve açık liderlikle daha hızlı yol alabilirler. Ancak gelişen bir topluluk, ilgili katılımcılar ve çeşitlilik arz eden fırsatlar bir şirketin daha uzun ömürlü olmasına zemin hazırlar. DAO her iki avantajı da bünyesinde barındırır. Merkeziyetsiz teknoloji tanımlanmış hiyerarşiler tarafından idare edilirken katılım, büyüme ve ölçeklenme anlamında güvenilir bir unsura gerek duyulmayan fırsat alanları oluşturulabilir.