“Kademeli merkeziyetsizleşme” ya da “progressive decentralization”, bir projenin, girişimin, topluluğun ya da DAO’nun başlangıçta kontrol ve karar alma yetkisinin belirli bir birey ve grup gibi merkezi bir varlıktan, yavaş yavaş topluluğa ve merkeziyetsiz bir yapıya doğru ilerlediği süreci anlatan bir kavramdır.

Neden gereklidir?

Her girişim, proje ya da topluluk temelde bir problemi gidermek üzere kendi aklına gelen potansiyel çözüm önerisinin gerçekten faydalı olacağı hipotezini ispatlamak üzere ortaya çıkar.

Bu hipotezi ispatlama sürecine pazar uyumu dersek, herhangi bir projenin veya girişimin 0'dan 1'e yolculuğunda ekibi ileriye taşımak, müşteri memnuniyetini sağlamak ve uygun bir pazara ürün/hizmet sağlamak için seri ve koordinasyon içeren bir yaklaşıma sahip olmak gerekir. Ekip net direktiflere ve hızlı karar alma yapılarına ihtiyaç duyar ve gidişata katkıda bulunan fazla sayıda beyin varsa fikir birliğinde bulunmak bu aşamada kaotiktir.

Bu sebeple, zaman içinde projenin başarılı olmak üzere güçlü sinyaller verdiği ve düzenli olarak büyüdüğü zamanlarda daha fazla insan bu vizyonu benimsedikçe, yönetimden sorumlu kişilerin artık en zeki kişi olmak zorunda olmaması, kötü niyetli yaklaşımlarda bencil çıkarları doğrultusunda hareket etmemesi ve alınan kararların daha fazla topluluk yararına olması için kontrolü yavaş yavaş topluluk üyelerine, kullanıcılara ve paydaşlara bırakması daha yumuşak bir geçiş olacaktır.

Erken aşamalarda her şeyi anında merkezileştirme fikrinden vazgeçmeli, bunun yerine yeni teknolojilerin geniş kitleler tarafından benimsenmesini nasıl artırabileceğimizi düşünmeliyiz.

Merkeziyetsiz yönetim bir işletme için değerli hatta gerekli olsa da, bu şekilde başlamak zor olabilir. Birçok çevresel işletme faktörleri ve pazar şartlarının erken aşamadaki baskısı, uzun vadede merkeziyetsizleşmeye kararlı olan şirketleri bile kısa vadede merkezileşmeye doğru itmektedir.

Ayrıca uygun şekilde tasarlanmış sistemler ve destek yapıları olmadan merkeziyetsiz yönetişime güvenmek, etkileşimi teşvik etmek, potansiyel olarak platformu dolandırıcılık veya siber güvenlik risklerine maruz bırakabilir.

Erken aşamalarda merkezileşmek için iyi nedenler olsa da, gelecekte evrilmek üzere merkeziyetsiz yönetim için sistem tasarımı yapmaya başlamak gerekir. Erken aşamada alınan merkezi kararların gelecekteki merkeziyetsizleşmeyi daha da zorlaştıracak tasarım kararlarına yol açmamalarını sağlamak önemlidir.

Derinlemesine Kademeli Merkeziyetsizleşme

Yönetişimi merkeziyetsiz bir hale getirmek, mülkiyeti ve kontrolü topluluğa devretmek.

Bunlar çözülmesi oldukça zor iki konu. Bu sorunların her ikisini de aynı anda ele almaya çalışan —sistemlerini merkeziyetsiz bir şekilde yönetirken ürün pazarına uyum sağlamaya çalışan  ve beklenmedik sorunlara yol açan çok sayıda başarısız proje var.

Merkeziyetsiz otonom kuruluşlar (DAO'lar), merkeziyetsiz yönetimin mükemmel bir örneğidir ve yavaş hareket ederler. Fakat yapısı gereği kimse gerçekten kontrolü ele almaz ve bu nedenle start-up olmanın çeviklik ve hız gibi birçok avantajından faydalanamazlar.

Gelin, kademeli merkeziyetsizleşme süreçlerini derinlemesini ele alalım.

1. Çekirdek ekibin merkeziyetsizleşmesi

İşlerini diğer ekip üyelerinin de bazı sorumlulukları üstlenmesini mümkün kılacak şekilde ayarlayabilen kişileri işe alın. Ek olarak, uzun vadeli bir hedef olarak merkeziyetsizliği ve bu çabaları destekleyen yeni teknolojileri ve en iyi uygulamaları göz önünde bulundurarak ekibinizin becerilerini geliştirmeye yatırım yapın.

Örneğin, inisiyatif alarak kendi çalışma programını oluşturabilen ve topluluğu, üyelerin kendi kendini yönetmeye başlamasına olanak tanıyacak şekilde tasarlayan bir topluluk yöneticisini topluluğa kazandırmak. 

2. Katkıda bulunanların merkeziyetsizleşmesi

Tamamen merkeziyetsiz bir yapıya doğru ilerledikçe, topluluk ürünün nasıl geliştirildiğine ve yönetildiğine daha fazla dahil olacaktır. Ne kadar merkeziyetsiz bir yapıda olmak istediğinize göre ayarlama yaparak, katılımı teşvik eden bir yapı inşa etmek ve içeriğe katkıda bulunulmasında ve/veya sistemin yönetilmesinde rol alacak topluluğu geliştirmek isteyeceksiniz. Bu sebeple topluluğu, insanların katkıda bulunmasına olanak tanıyacak ve bunu yaptıkları için onları ödüllendirecek şekilde tasarlamanız gerekiyor. Bu, mevcut süreçlerle birlikte güçlü geri bildirim ve etkileşim kanalları oluşturmak anlamına da geliyor.

Üyelerin topluluğa katkılarını takip etmek ve ödüllendirmek için ödül puanları sunmak etkin bir topluluk oluşmasını teşvik etmeye yardımcı olabilir. 

Örneğin, geliştirdiğiniz ürünü test etmeleri için harici geliştiricilerle etkileşime geçerek ve ödüller dağıtarak başlayabilirsiniz.

3. Teknolojilerin merkeziyetsizleşmesi

Başlangıçta kullanılan merkezi hizmetlerin, merkeziyetsiz alternatifleriyle değiştirilmesine olanak tanıyan modüler bir şekilde tasarlanabilir. 

Örnek olarak, teknoloji altyapısı ve bulut depolama teknolojisi için Amazon Web Servislerini (AWS) kullanarak başlamak ve zamanla IPFS gibi merkeziyetsiz depolama hizmetlerine geçiş yapmak mantıklı olabilir.

4. Finansın merkeziyetsizleşmesi

Hem başlangıçta projeyi/girişimi nasıl finanse edeceğiniz hem de kaynakları dahili ve harici olarak tahsis etme yöntemleriniz açısından da kademeli olarak merkeziyetsizleşme gerekir. 

Özellikle finansmanı, merkezi kontrol olmadan organizasyonu ayakta tutabilecek esnek bir şekilde yapılandırabilmek kritik derecede önemlidir. Örneğin, gelen ilk yatırımcıların topluluk odaklı merkeziyetsiz yönetime geçişe ve zaman içinde merkezi kontrolün kaybolmasına nasıl tepki vereceğini ciddi bir şekilde düşünün.

5. Süreçlerin merkeziyetsizleşmesi

Operasyonların ve iç süreçlerin merkeziyetsizleşebilmesi için neye ihtiyaç duyulabileceğini düşünmek üzere önceden zaman ayırmak çok önemlidir. 

Örneğin, topluluk üyelerinin yönetişime ilişkin belirli kararlara katkıda bulunabilmelerine ve bağlamı anlamalarına olanak tanıyan zengin dokümantasyonlar ve eğitim içerikleri hazırlamak hayat kurtarıcı olabilir.

Ürün-pazar uyumu yakalandığında, ürünün etrafında bir topluluk oluşturmak ve açık kaynaklı bir projeyi toplulukla beraber geliştirmeye devam etmek güzel bir merkeziyetsiz ürün geliştirme pratiğidir. 

Bu noktada birçok sistemin devreye sokulması ve insanların yeni platforma katkıda bulunmasını kolaylaştıracak süreçlerin inşa edilmesi gerekiyor. Bu katkıları teşvik etmenin yeni yollarını bulmak ve bu yolları sürdürülebilir kılmak gerekir ki, merkezi liderlik devredildiği anda proje alev almasın veya yönünü kaybetmesin.