ABD tarihindeki en büyük ikinci banka batışı olayına imza atan First Republic’in el değiştirmesi küresel bankacılık istemindeki likidite ve dayanıklılık konularını yeniden gündeme getirdi. Bankacılığın güvenilir ve güçlü bir operasyon olması gereklidir. Müşteriler bankaya para yatırdıklarında bunun güvende olmasını ve istedikleri zaman çekebilmeyi isterler. Genelde de sistem bu şekilde çalışır.

Ancak bankaların para kazanması lazımdır ve ABD’deki bankaların çoğunda hesap işletim ücreti alınmaz veya çok düşük bir ücret alınır. Peki o zaman bankalar nasıl para kazanır? Müşterilerinin mevduatlarını riskli işlere yatırarak…

Bankalar genelde böyle çalışırlar: Kısa vadeli ve güven arayan müşteri mevduatları bankalara yatırılır, bankalar da bunları finansal getiri elde etmek için uzun vadeli ve riskli varlıklara yatırırlar. 

Buna kısmi rezerv bankacılığı denir (yani müşteri mevduatlarının sadece belirli bir kısmı bankada tutulur) ve özünde aslında kandırmacadan farkı yoktur. Her ne kadar kâğıt üzerinde kandırmaca gibi görünse de bu sistem toplumların gelişimine önemli bir katkı yapmıştır.

Interfluidity’den Steve Randy Waldman’ın bir blog yazısında finansın karmaşık yapısı şöyle ifade edilmişti:

“Finansal sistemler kolektif aksiyon sorununu aşmamıza yardımcı olur. Maliyetleri ve riskleri mükemmel seviyede şeffaf ve açık olan yatırım projelerinin var olduğu bir dünyada birçok bireysel yatırımcı ürkecek, korku duyacaktır. Bankacılık sistemi yatırımcılar ile girişimciler arasında bir köprü oluşturarak bu korkuyu ortadan kaldırır.” 

Bu ne anlama geliyor?

Bankalar mudilerin kısa vadeli ve düşük riskli mevduatlarını uzun vadeli ve riskli varlıklara yatırmazlarsa kulağa çılgınca gelen ancak dünyayı değiştiren fikirler kaynak bulamaz. Bankalar finansal sermaye alokasyonu riskinin dağıtılmasına yardımcı olurlar. 

Kandırmaca ama dahice

Bu dahice kurguya bankalar dahil olmadığı senaryoda uzun vadeli ve riskli varlıklara yatırım yapan tek grup uzun vadeli ve riskli sermaye sahipleri olacaktır. 

İşte kandırmaca kısmı burada devreye giriyor. Bankaya mevduat yatırımların hemen hemen hiçbiri böylesi bir sistemin bir parçası olduklarından ve “küresel sermaye alokasyonu” sürecine dahil olduklarından haberdar değiller. 

Bu zekice fikrin toplum için faydalı olduğu bariz. Verimli yatırımlar yapmak üzere kandırılıyoruz. Elbette ki verimsiz yatırımlar da olabiliyor. Ancak kısmi rezerv bankacılığı olmasaydı verimli yatırımlar yapılamazdı. 

Ancak ABD hükümeti kısmı rezerv bankacılığını destekleyip alternatif çözümleri desteklemediğinde (Custodia Bank veya Narrow Bank) sıkıntı ortaya çıkıyor. İnsanların kısmı rezerv bankacılığına katılmama hakkı da olmalı zira kısmı rezerv bankacılığında işlerin kötü gittiği durumda nasıl felaketler olabileceğine hep birlikte şahit olduk. 

Bankaların her geçen gün farklı modellere yöneldikleri görülüyor. Her ne kadar kısmı bankacılıktaki yoğunluk düştüğünde sermayeye erişim de sınırlanacak olsa da bu çok da kötü olmayabilir. Yüksek riskli ve potansiyel olarak yüksek getirili yatırımları tercih edenler bu niyetlerini açıkça deklare etmiş olacaklar. 

Aksi taktirde bu kandırmaca olur.

Yani modern bankacılık sistemi “dahice bir kandırmaca” üzerine kurulmuş. Acaba niyet aracı mazur kılar mı?