Güney Amerika’nın kuzeyinde yer alan Surinam, Butan ve Panama ile birlikte dünyadaki üç karbon negatif ülkeden biri. 600 bin kişilik ülkenin yüzde 97’sinden fazlası yoğun tropikal ormanlarla kaplı. Böylece üretilen karbondioksite eşdeğer bir emisyon gerçekleşiyor.

Ancak, bu gözden uzak, küçücük ulus bile küreselleşme baskısından kaçamaz halde. Halk geçim kaynaklarını iyileştirme amacıyla ağaç kesimine giderek daha fazla yöneliyor. Girişimciler ise kriptodan faydalanarak bir çözüm yolu aramaya çalışıyor.

Surinam’daki birkaç proje, finansal ve ticari faaliyetlerle ilgilenen toplulukları kripto yoluyla küresel pazarlarla tanıştırmayı planlıyor. Örneğin, ekolojik ürünler üreten BioTara, franchising yöntemini kullanarak Amazonya'nın biyo-ekonomisinin potansiyelini ortaya çıkarmayı amaçlıyor. Yerliler, sürdürülebilir üretim yapabilecekleri tesisler kurmaya başlıyor.

BioTara’nın kurucusu John Goedschalk, blokzincir teknolojisinin iki şekilde önemli olduğunu söylüyor: “Zincirler her adımı kaydederek şeffaflık ve takip imkanı sağlıyor. Ayrıca kripto franchise’larından elde edilen gelirler direkt topluluklara yönlendirilebiliyor.”

ReFi Rönesansı

Birkaç yıldır, kripto-hippiler ve iklim bilimciler yenilenebilir yani rejeneratif finans (ReFi) olarak adlandırdıkları şeyi inşa etmeye çalışıyorlar. Üzerinde çalışılan bu kripto projesi, doğayı yozlaştırmak ve içinde yaşayan canlılara zarar vermek yerine canlılığı koruyan ekonomik sistemler oluşturmayı amaçlıyor.

Çalışmaların çoğu karbon dengelemeleri veya kredileri çerçevesinde gerçekleşiyor. Bunlar, Gold Standard veya Verra gibi gönüllü pazarlarda ticareti yapılan izin verilen karbon emisyonlarını veya emisyonlardaki azalmaları (örneğin yeniden ağaçlandırma) temsil eden finansal araçlar. Çoğunlukla düşük kaliteli ve karbonun azaltılmasına ekstra bir katkı sağlamayan araçlar olarak görülürler. Buradaki asıl amaç, varlıkları bir blokzincire entegre ederek şeffaflık ve takip edilebilirlik sağlamak.

Diğer bir amaç ise yerel bir ReFi markası oluşturmak. Bu teknoloji sayesinde yerel toplulukların kaynaklarını yönetebilmesi ve yeni ekosistemler geliştirilebilmesi hedefleniyor. BioTara örneğinde olduğu gibi, blokzincir teknolojisi takip imkanı sağlarken kripto küresel pazarlara erişimi kolaylaştırıyor.

ReFi projelerinin çoğu, kriptoyu nerede ve nasıl kullanabileceklerine karar verme aşamasındalar.

Yatırım Engelleri

Ancak projeleri faaliyete geçirmek de hiç kolay bir süreç değil. Geleneksel yatırım araçlarına alışkın bir dünyada bu durum daha zor.

İlk olarak, yatırımcıları projeleri finanse etmeye ikna etmek oldukça zor. Goedschalk, durumu şu şekilde ifade ediyor: “İnsanlar adım adım gerçekleşecek projeler yerine mevcut projelere yatırım yapmayı daha cazip buluyorlar.”

Kullanılacak token’lara gelirsek, bu token’ların bulundukları borsalar çok küçük çaplı ya da hiç yok. Bu durum projelere yatırım yapmayı yine zorlaştırıyor. Sürdürülebilirlik teknolojileri sağlayan Emerge’ün CEO’su Lucia Gallardo, projelerin stratejik, deneysel ve uzun vadeli sermayelere ihtiyaç duyduklarını söylüyor.

Toucan ve KlimaDAO projesinden dersler

KlimaDAO ve Toucan Protocol, blokzincir teknolojisini kullanarak turbo-şarj özellikli bir karbon nötrleme üzerine çalışmışlardı. Ancak, karbon kredilerini kripto piyasasına aktarmak beklemedikleri sonuçlar yarattı.

KlimaDAO, 2021’de oldukça büyük bir ReFi alanında 17 milyon dolarlık fonla başlatılan bir projeydi. Projedeki amaç, doğal varlıklar ve özellikle karbon krediler tarafından desteklenen dijital bir rezerv para birimi oluşturmaktı. KlimaDAO, dengelemeler için Toucan tarafından sağlanan offset’leri kullandı.

KlimaDAO ve Toucan ortaklığının piyasaya şeffaflık ve ölçeklenebilirlik getireceğine inanılıyordu.

Toucan, diğer token’larla arasındaki arbitraj riski nedeniyle kitlesel yeniden dengeleme gerçekleştirdi.

Birkaç ay sonra ise milyonlarca karbon kredisi sisteme aktarıldı. Ancak, Bunların birçoğunun düşük kaliteli oldukları tespit edildi. Çünkü bu token’lar, orjinal Verra kredilerinden daha değerli olan KlimaDAO token’larıyla takas edilebiliyordu. Bu durumda traderlar bundan hızla para kazanabiliyor ancak iklime çok az pozitif katkı sağlanıyordu. Verra, bu nedenle Mayıs 2022’de emekli tasarrıflarını tokenize etmeyi durdurdu.

Fırtına geçtikten sonra KlimaDAO, Ekim ayında 18 milyon tondan fazla karbondioksit eşdeğerini ya da Verra’nın gönüllü karbon piyasasının yüzde 2’sini kilitlediğini açıkladı. 

Gerçekler

Topluluk odaklı ReFi projelerini dejeneratif sistemlerden korumak oldukça zor. Gallardo, durumu şu şekilde ifade ediyor: “Aynı süreçleri tekrar yaşamamamız için sorunların altında yatan dinamikler hakkında daha derin tartışmalar yapmaya ihtiyacımız var.”

Bu demek oluyor ki, projeler doğal varlıkları dijitalleştirmekten veya tokenize etmekten fazlasını yapmalı. Gallardo, projelerin etkilerini ve istenmeyen sonuçları değerlendirmek için toplanan verilerin yetersiz olduğunu da belirtti.

KOKODAO’nun kurucusu Mahecha, projelerde ve piyasada bir kopukluk olduğunu söylüyor ve ekliyor: “Toplulukların kendine özgü özellikleri var. Bu nedenle belirli bir topluluğun ReFi araçlarından birine uyum sağlaması için üyelerin bireysel olarak da büyük emekler vermesi gerekiyor.”

Topluluklar tarafından kabul edilmenin kolay bir süreç olmadığına değinen Mahecha, halkın bu gruplara katılma konusundaki tereddütlerinden de bahsetti.

Yine de, ReFi savunucuları dünyada gerçekten bir fark yaratabileceklerini ve kriptonun sürekli kötüleşen imajını değiştirebileceklerini düşünüyorlar.