Belki benim kağıt param

Bir şekilde, döne dolaşa

Senin cebine girmiştir

Eylül Akşamı, Bülent Ortaçgil

Bretton Woods

Bretton Woods para sistemi, 1944 yılında düzenlenen ve uluslararası ekonomik düzenlemelerde önemli bir dönüm noktası olan Bretton Woods Konferansı'nda ortaya çıkan bir para düzenidir. Bu sistem, II. Dünya Savaşı sonrasında dünya ekonomisinin yeniden yapılandırılması amacıyla 44 ülkenin katılımıyla gerçekleştirilen toplantıda belirlenen kurallar ve anlaşmalar çerçevesinde oluşturuldu. Bu anlaşmalar, küresel ekonomik istikrarın sağlanması ve uluslararası ticaretin düzenlenmesi amacıyla bir dizi önemli adımı içeriyordu. Bu adımlar arasında, Amerikan dolarının dünya rezerv para birimi olarak kabul edilmesi ve diğer ülkelerin para birimlerinin dolarla belirli bir oranda değerlendirilmesi yer alıyordu. Ayrıca, Amerikan doları altına bağlanarak sabit bir döviz kuru sistemine geçildi.

Sistemin temel amacı, dalgalanmalara karşı korunmayı sağlamak ve ülkeler arasındaki döviz kurlarında istikrarı temin etmekti. Bu sayede, uluslararası ticaretin engellenmesi ve döviz kurlarındaki aşırı dalgalanmaların yol açtığı belirsizliklerin azaltılması hedefleniyordu. Ayrıca, sistemin diğer bir önemli amacı, ekonomik kalkınma ve yeniden yapılanma için finansal kaynakların sağlanmasıydı.

Bu kapsamda, Bretton Woods sistemiyle birlikte Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (Dünya Bankası) gibi uluslararası kuruluşlar da kuruldu. IMF, üye ülkelerin ekonomik istikrarını desteklemek, ödemeler dengesizliklerini düzeltmek ve finansal krizlere karşı önlem almak amacıyla oluşturuldu. Dünya Bankası ise, üye ülkelerin ekonomik kalkınmasını teşvik etmek ve altyapı projelerine finansal destek sağlamak için kuruldu.

Fakat ABD dolarının altına sabitlenmesinin sonlandırılması, döviz kurlarında spekülatif baskılar, ödemeler dengesi sorunları ve aşırı dolar basımı ve enflasyon gibi faktörlerin birleşimi, Bretton Woods sisteminin sürdürülemez hale gelmesine ve 1970'lerde çökmesine yol açtı. Bunun sonucunda, döviz kurları serbest dalgalanmaya geçti ve uluslararası para sistemi, dalgalı kurlar ve serbest piyasa prensiplerine dayalı bir yapıya evrildi. 

Fiat para, dijital para, kripto para

Bitcoin hayatımıza girene kadar yukarı anlattığım süreci uzunca bir süre sorgulamamıştık. Ne zaman kripto paralar, dijital paralar ve blokzincir tabanlı ödeme enstrümanları finans piyasalarında etkin olmaya başladı o noktada fiat para diye bir kavram tekrar gündeme geldi. 

Fiat para, bir hükümetin yasal olarak kabul edilen para birimi olarak tanımlanan kağıt paralar ve madeni paralardır. Fiat para, bir değeri temsil etmezken, hükümetin otoritesi ve halkın güveni sayesinde bir değer kazanır. Fiat para sisteminde, para biriminin değeri genellikle arz ve talep dengesine, ekonomik faktörlere ve merkez bankasının para politikalarına bağlı olarak belirlenir.

Dijital para ise tamamen elektronik bir ortamda kullanılan ve fiziksel olarak var olmayan bir para birimidir. Bu para birimleri, bankalar veya ödeme platformları tarafından elektronik hesaplarda tutulur. Dijital para, geleneksel fiat para birimlerinin dijitalleştirilmiş halidir ve merkezi otoriteler tarafından kontrol edilir. Öte yandan, kripto para dijital para kavramının bir alt kümesidir ve blockchain teknolojisine dayalı olarak oluşturulan merkezi olmayan ve şifrelenmiş bir dijital varlıktır. Kripto paralar, doğrudan kullanıcılar arasında merkezi otoritelere veya aracılara ihtiyaç duymadan transfer edilebilirler. Birbirlerine çok benzeseler de kripto paralar ile dijital paralar birbirlerinden merkeziyet, şeffaflık ve gizlilik, oluşturma ve sınırlama, değer değişimleri ve güvenlik gibi unsurlarla ayrışmaktadır. 

Görüldüğü gibi aslında fiat para da olsa, dijital ya da kripto para da olsa buradaki en önemli kesişim noktası itibar ve paranın türünden bağımsız parayı arz edenin verdiği güven. Çok değil birkaç yıl öncesine kadar birçok kurumsal finans sektörü aktörü Bitcoin başta olmak üzere kripto paraları güvenilmez ve şeffaf olmayan büyük ölçüde kara para aklanmasına yardımcı olan enstrümanlar olarak tanımlıyordu. Günümüzde gelinen noktada fon yönetim devi BlackRock spot ETF başvurusunda bulunurken Fidelity’nin de Bitcoin ETF başvurusu yapması gündemde. Her ne kadar SEC Binance ve Coinbase’e dava açmış olsa da kurumsalların yaptığı bu açılımlar ekosistemi hala destekliyor. 

KPMG Raporu

KPMG Perspektifinden Web3 raporunda da değinildiği üzere “Dünyada hem finansal/ vergisel hem de düzenlemeler anlamında farklı dijital para birimlerini daha iyi tanımlama ve sınıflandırma çabaları oldu ve merkez bankaları bu çalışmalarda yer almaya başladı. Bu çalışmalar sonucunda, kripto para birimleri, “stablecoin” gibi istikrarlı olmayı amaçlayan para birimleri ve merkez bankası dijital para birimleri (CBDC’ler) dahil olmak üzere farklı dijital para birimleri arasında ayrım yapmaya yardımcı olan çeşitli taksonomiler oluştu… Dijital para birimi gelişmeye devam ettikçe, bu farklı para birimi türlerinin önümüzdeki yıllarda nasıl etkileşime gireceği ve bir arada nasıl var olacağı netleşecektir.”

Görünen o ki teknoloji ve dönüşüme ilk etapta direnen statükocu ve mevcut statükonun yönetici aktörlerinin bütün önyargılarına rağmen inovasyon ve dönüşüm kendi akış yolunu buluyor. Önce konvasiyonel finans sistemi tarafından dışlanan dijital varlıklar kendi itibarlarını inşa etmeye devam ediyor. 

Burada bir boomer’a da yakışır şekilde yazımı bir fıkra ile kapatayım:

Akşehir'in ileri gelenleri, Nasreddin Hoca'yı yemeğe davet etmişler. Hoca ise bu davetten habersizmiş ve günlük kıyafetleriyle davete katılmış. Ancak, hoş geldin veya sefa getirdin diyen olmamış. Herkes, süslü kıyafetli kişilere saygıyla yaklaşmış. Bunun üzerine Hoca, hızla evine giderek sandıktaki işlemeli kürkünü giymiş ve yemeğe geri dönmüş. Önceden hoş geldin bile demeyen insanlar, önünde derin bir saygıyla eğilmişler. Hoca'yı övmüşler ve onu başköşeye oturtmuşlar. En lezzetli kuzu etini önüne koymuşlar. Herkes Hoca'nın yemeğe başlamasını bekliyormuş. Hoca ise kürkünün kolunu sofrada sallayarak, "Ye kürküm ye, ye kürküm ye!" diye bağırmaya başlamış.