Küresel Resesyonun Eşiğinde Kripto Para Piyasalarının Seyri

2023 yılına dair küresel resesyon beklentileri güçlenirken, başta ABD ve AB olmak üzere gelişmiş ekonomiler de yüksek enflasyon ve ardı ardına gelen faiz artırım kararlarıyla yüzleşiyorlar. Geçmiş veriler üzerinden bu koşulların geleneksel varlık piyasaları üzerinde yaratacakları etkileri kısmen de olsa tahmin edebiliyoruz. Ancak kripto piyasaları için elimizde büyük bir tarihsel veri olmaması, matematiksel modellerin bazı değişkenleri içerememesine ve dolayısıyla daha az isabetli tahminler yapabilmemize neden oluyor. Buna karşın, uzun vadeli dalgalanmalar üzerinden geleceğe ilişkin öngörüler yapabilmek, kısmen de olsa mümkün. 

Pandemi sonrası dönemde yüksek enflasyon, faiz artışları, ekonomik daralma ve sıkılaşan para politikalarıyla birlikte kuvvetli bir küresel resesyon beklentisi ile karşı karşıyayız. ABD’de 2022 yılı içinde son 40 yılın en yüksek seviyelerine ulaşan enflasyon oranı, Eylül ayında yüzde 8.2 olarak gerçekleşti. Amerikan Merkez Bankası’nın Mart ayından bu yana başlattığı sıkı önlemler devam ederken, Bitcoin bu süreçte yaklaşık olarak yüzde 50 oranında değer kaybetti. Yatırımcılar da sürpriz olmayan bir şekilde riskten kaçınma davranışı göstererek piyasanın negatif seyrine katkıda bulundular. FED'in politika faizi, 2008'den bu yana görülen en yüksek seviyeye ulaşmış durumda ve yılın başındaki tahminlerin oldukça üzerinde. Uzmanlar durgunluk periyodunun uzamaması için FED’in 2023 yılı itibariyle faiz oranlarını düşürmek zorunda kalabileceği yönünde yorumlarını iletirken, FED cephesinden 2024 yılına kadar faiz düşüşü öngörmedikleri bilgisi geliyor. 

Amerika Birleşik Devletleri ve diğer gelişmiş ekonomiler gibi Avrupa da, Covid sonrası harcama patlamasının sonuna gelmek üzere ve uzun süredir uzak olduğu bir sorun olan yüksek enflasyonla mücadele içinde. Eylül 2022 verilerine göre Avrupa Birliği'nde yıllık enflasyon yüzde 9.9'a yükselmiş durumda. Avrupa aynı zamanda enerji krizi ve siyasi belirsizlik dalgasıyla uğraşırken, yıl sonu ve gelecek yıl için bu risklerin doğuracağı bir resesyon ihtimali de giderek yükseliyor. Veriler, küresel resesyon işaretlerini güçlendirirken, hayatımıza girdiği dönemden bu yana varlığının büyük bir bölümünü elverişli piyasa koşulları ve düşük faiz oranları ile geçiren kripto paraların bundan sonraki seyrinin ne yönde olacağı merak konusu.

Hisse senetleri ve tahviller gibi geleneksel varlıkların tepkileri daha önce pek çok defa test edilmişti. Ancak kripto varlıklar söz konusu olduğunda elimizde tahminleme modellerini çalıştıracak veriler yok. Dolayısıyla öngörülerin isabet oranı da sorgulanır halde. Süreç içinde FED faiz kararlarının ardından gelen ve “normal” şartlar altında açıklamanın zor olduğu mikro ralliler de bunun bir örneği olarak kabul edilebilir. Öte yandan, kripto paraların 13 yıllık ömrü boyunca tam ölçekli bir resesyon yaşanmamış olsa da zayıf ekonomik performans dönemlerine bakarak bir projeksiyon yapmak mümkün olabilir. 2015’te gerçekleşen ekonomik durgunluk dönemi esnasında hisse senedi piyasalarına benzer şekilde kripto paralar da ağır bir darbe aldı. Kripto piyasa değeri, 2015'in ortalarında dibe vurarak, 2014 yılının başına kıyasla yüzde 70 oranında düşüş yaşadı. 2018 yılında yaşanan ekonomik durgunluk ise S&P 500’de yüzde 6’lık rekor bir kayba neden olurken, kripto piyasa değeri yüzde 85’lik dev bir düşüşle, o zamanın piyasa değeri üzerinden 107 milyar dolara kadar geriledi. Elbette bu süreçte, özellikle ABD’de kripto para yasaklarına ilişkin çekincelerin artması da büyük bir rol oynadı. Düşüşe neden olan değişkenlerin kolektif etkisiyle Bitcoin 19,000 dolar seviyesinden 3,000 dolara kadar gerileyerek tarihindeki ilk büyük düşüşünü yaşadı.

Bu tablodan açıkça anlaşılacağı üzere resesyon dönemlerinde yatırımcının güvensizlik algısının yüksek olduğu piyasalar sert darbeler alıyor. Geçtiğimiz yıl içinde, başta stabil kripto paraların çıpasını kaybetmesiyle ortaya çıkan türbülanslar ve bu düşüşlerin süratle yükselttiği kripto korku endeksi olmak üzere farklı nedenlerle kripto piyasaları rekor düşüşler yaşadı. Resesyon beklentilerinin üst düzeye çıktığı bu zorlu döneme bu vaziyette yakalanan piyasalar için pozitif bir öngörü yapmak pek olası değil. 

Ekonomik koşulların zorlaştığı dönemlerde yatırımcılar bahislerini düşürme ve harcamalarını kısma eğilimine girerler. Bu da örneğin geleneksel menkul değer piyasalarında, yalnızca kötü performans gösterme eğiliminde olan varlıkların değil, yüksek risk ve volatiliteye sahip (ya da bu şekilde algılanan) varlıkların da elden çıkarılması anlamına gelir. Yatırımcının parasını piyasadan çekmesinin dışında, durgunluk dönemlerinde kripto piyasalarını bekleyen farklı tehditler söz konusudur. Piyasada dolaşımda olan paranın azalması, sektörün genel üretkenliğini de düşürebilir. Zira dolaşımda olan coin miktarı arttığında, bu coin’lerin fiyatlarındaki düşüş kadar, bu nispeten yeni yatırım araçlarına dair geliştirilen değer algısı da topyekûn bir düşüş yaşayabilir. Öte yandan enerji krizinin nedeniyle özellikle Bitcoin madencilerinin yükselen maliyetleri ve şirketlerin başta ekipman maliyetleri olmak üzere artış gösterecek olan diğer maliyetlerinin etkileri de piyasaya negatif olarak yansıyacaktır. Küresel çaplı negatif iklim, yatırımcıları en makul alternatifin bu süreci HODL ile atlatmak değil, çıkış yapmak olduğu düşüncesine yönlendiriyor. ABD doları endeksi diğer küresel para birimlerine karşı güçlü bir ralli yaparak son 20 yılın en yüksek seviyesine ulaştı. Bu da bize yatırımcıların hisse senedi piyasaları başta olmak üzere risk içeren alternatiflerden çıkarak nakit pozisyona döndüklerini gösteriyor. 

Ancak bir taraftan, risklerini azaltmak ve tahmin edilenden daha uzun süren kripto kışı nedeniyle nakit pozisyonu güvence altına almak isteyenler varken, diğer yandan da merkeziyetsiz piyasalarda, el konulamayan veya enflasyondan korunma sağlayan varlıklara yönelmeyi tercih eden yatırımcılar da var.  Bu noktada durgunluk dönemlerini takip eden süreci de gözden kaçırmamak gerekiyor. 2015 ve daha önemlisi 2018 yıllarında yaşanan durgunluğu takiben kripto piyasaları çok önemli iki boğa yılı yaşadı: 2017 ve 2021 yılları, kripto yatırımcılarını ihya eden yıllar olarak akıllarımızda. Resesyon dönemlerinde piyasalara dipten yatırım yapan yatırımcılar, 2017 ve 2021 boğa dönemlerinde büyük kazançlar elde ettiler. Ancak bu kıyaslama üzerinden doğrudan bir sonuç çıkarmak da hatalı olur; zira o günün dünyası ile bugünkü koşullar arasında, başta kripto yasakları, vergilendirme ve diğer regülasyonlar olmak üzere pek çok makro faktör değişmiş durumda. Benim görüşüm, makroekonomik koşullar iyileştiğinde diğer piyasalar gibi kripto para piyasalarının da yükselişe geçerek yatırımcısına kazanç sağlayacağı yönünde. Ancak bu kazancın önceki boğa dönemleri seviyesinde olması ihtimali de çok kuvvetli görünmüyor.