Sam Altman’ın ön planda olduğu Worldcoin projesini hayata geçiren şirket 25 Mayıs’ta girişim sermayesi şirketlerinden 115 milyon dolarlık kaynak aldığını duyurdu. Bu olay, prestije bakan ve bir kumar makinesi gibi işleyen Silikon Vadisi fon toplama mekanizmasının on yıldır ucuz parayı dağıtmasıyla şekillenen yatırım mantığının son örneklerinden biri. Böyle diyorum çünkü söz konusu proje hem etik hem de finansal açıdan pek de mantıklı görünmüyor. 

İncelememiz gerekirse, Worldcoin’in vaadinin iki boyutu var. Temel vaat The Orb olarak adlandırılan cihaz. Bu cihaz kullanıcıların retinalarını tarayarak kimliklerini çevrimiçi olarak doğrulayabiliyor. Daha sonrasında Worldcoin token’ı bir tür “Evrensel temel gelir” (UBI) biçiminde dağıtılıyor ve şu anda da projeye erken aşamada dahil olan kullanıcılara bir teşvik olarak sunuluyor.

Worldcoin hakkındaki birçok belirsizlikten biri de bu token’ın dolaşıma çıktığında nasıl bir değer oluşturacağı. Ethereum temelli ve herhangi bir token ekonomisi kurgusu içermeyen bu meme benzeri coin’in gıda, barınma gibi ihtiyaçların tedarik edilmesinde ne şekilde kullanılabileceği henüz net değil.

Buradan anlaşılıyor ki projenin evrensel temel gelir özelliği asıl amacının dışında bir göstermelik vitrin özellik olarak konumlanmış. Proje aslında dijital kimlik sorununu çözmeyi hedefliyor. Ancak Worldcoin’in bu soruna yaklaşımı da berbat ve birçok mahremiyet riskini ve ahlaki sıkıntıyı içeriyor.

Worldcoin’i sahneye çıkarırken kullanılan retorik aslında kurdu kuzu postuna büründürmek gibi bir durum oluşturuyor. Şirketin söyleminde proje hem hayır işi hem de muazzam kâr vaat eden bir kurguymuş gibi gösteriliyor. (Altman benzer ikiliği OpenAI projesinde de kullanıyor.) 

Bu durum Silikon Vadisi’nin hem zengin olmak hem de dünyayı iyileştirmek için büyük ölçeklerde veri hasat edilmesi gerektiğine dair tehlikeli yaklaşımının bir yansıması olsa gerek.

Sömürmek cömertlik midir?

Worldcoin bir öneriden çıkıp pratiğe geçtikçe kendi önemsediklerini öne çıkarmanın tehlikesi daha net görülmeye başlandı. Proje erken aşamalarda dahi Batı’nın cömertliği kisvesi altında küresel bir sömürü sisteminin tohumlarını atmaya başlamıştı. 

MIT Technology Review Worldcoin’in hayata geçirilmeye çalışıldığı 24 ülkede onlarca katılımcıyla görüşmeler yapmıştı. Ortaya çıkan bulgular korkunçtu.

“Araştırmamız sonucunda Worldcoin’in başta mahremiyeti korumak olmak üzere verdiği mesajlar ile kullanıcıların deneyimledikleri sürecin arasında büyük bir fark olduğunu gördük. Şirketin temsilcilerinin aldatıcı pazarlama uygulamalarına başvurduklarını, açıkladıklarından daha fazla kişisel veri topladıklarını ve anlamlı bir izin almadıklarını belirledik. Bu uygulamalar Avrupa Birliği’nin GDPR düzenlemeleriyle çelişebilir, yerel kanunlara aykırı olabilir.”

Bu sırada Çin’de Worldcoin’in cüzdan uygulamasına kayıt yaptırmak isteyen kişiler için karaborsada biyometrik iris verileri satılmaya başlandı. Bu kişilere sahte verilerle kaydolup ödüllerden yararlanmayı amaçlıyor bu verileri satanlara göre veriler Kenya ve Kamboçya gibi ülkelerdeki kişilerden elde ediliyor. Diğer bir deyişle Worldcoin’in temel modeli mahremiyet sıkıntılarına zemin hazırlıyor. 

Bu durum sadece ahlaki bir sorun değil. GDPR’ın kuralları çok açık ve cezaları ağır. Worldcoin bu riskleri önemsiz gösterse de müşterileri sisteme alacak Orb Handler’lara ihtiyaç duydukça sistem istismara açık olacak. Bu da Worldcoin’in dijital kimlik konusunu çözme vaadini sekteye uğratıyor.

Bu bana 1970’li yıllarda okuduğun Playboy Magazine’deki bir karikatürü hatırlattı. Karikatürdeki kadın ve erken yatakta çarşaflara dolanmış biçimde duruyorlardı. Yanlarındaki sehpada duran alyanslar bir aldatma durumunun söz konusu olduğunu gösteriyordu. Karikatürdeki kadın hayal kırıklığına uğramış bir yüz ifadesiyle şunu söylüyordu:

“Sam, hayatım. Bu olayın ahlaksızlık olmasını geçtim bari deneyim iyi olsaydı.”

Satalım yeter oyunu

115 milyon dolarlık fon turu Blockchain Capital adlı bir şirketin liderliğinde gerçekleşti. Açıklamanın ardından Blockchain Capital’ın CEO’su Spencer Bogart, bu yatırımın mantığını açıklayan bir dizi paylaşımda bulundu. 

Bu paylaşımlar oldukça mantıksız ve bilinçli ya da değil aldatıcıydı. Bogart, Worldcoin’in Orwelvari bir distopik kâbus ve donanımın, biyometrinin ve yapay zekânın zehirli bir birleşimi olduğuna dair fikrinin tamamen değiştiğini söylüyordu. 

Ancak Bogart paylaşımın diğer bölümlerinde bu kaygıları boşa çıkaracak hiçbir açıklama yapmıyordu. Aksine Worldcoin’in kimlik sorununa son on yıllarda getirilen en cazip çözüm olduğunu vurgulamakla yetiniyordu.

Bu “çok cazip” çözüme dair bir güvence göstermeyen Bogart’ın argümanı dijital kimlik sorununu çözmek için gelişmekte olan ülkelerdeki insanların biyometrik bilgilerini riske atmayı önermenin ötesine geçemiyordu.

Bu aslında üzücü bir durum zira kripto ekosisteminde çalışılan birçok kimlik çözümünün görmezden gelinmesi anlamına geliyor. Üstelik bu projeler Sam Altman’a kıyasla doğruyu yapma konusunda çok daha kararlı kişilerin ellerinde şekilleniyor. Çözümler arasında merkeziyetsiz mahremiyeti koruyan ve kontrolü kullanıcıya bırakan çözümler var ve bunların uzun vadede değeri çok yüksek olabilir.

Ancak bu tür çözümler karmaşık ve anlatması kolay değil. Worldcoin’in mesajı ise son derece basit. Tabi konu üzerinde yeterince düşünmüyorsanız…