Bundan dört yıl öncesinde, ICO çılgınlığının sona ermesine yakın günlerde bir YouTube röportajında “Ergen Kripto Olgunlaşıyor” mealinde bir yorumda bulunmuştum. Gerçekten de yıllar içinde kripto olgunlaştıkça finansal kurumların, ana akım girişim sermayesinin ve büyük teknoloji şirketlerinin bu alana girdiklerine şahit olduk. Ne yazık ki son bir yılda Three Arrows Capital, Celsius Network, FTX ve Genesis gibi (CoinDesk’in kardeş şirketlerinden) merkezi temelli yapılarda yaşanan sıkıntılar sektörün itibarını ciddi anlamda olumsuz etkiledi. 

Her ne kadar finansal etkiler geçici olsa da sektörün halkın gözündeki itibarına dair gelişmeler kripto savunuculuğunun kurallarını da değiştiriyor. 2020-2022 arasında kripto savunuculuğu hukuki konulara ve politik müzakerelere odaklanmışken bu yeni ortamda kripto savunuculuğu bundan çok daha derinlemesine ve düşünsel temelli bir yola evrilmek durumunda kalıyor. 

İnternet tarzı bir savunuculuk

2022’den alınacak temel bir ders “parasal anlamda kripto” ile “teknolojik anlamda kripto” arasındaki farkı doğru anlatabilmektir. Parasal anlamda kripto saklama, borsalar, piyasa yapma, yatırım ve borç verme gibi finansal işlemleri ifade eder. Teknolojik anlamda kripto ise blok zincirleri, merkeziyetsiz finans (DeFi), NFT’ler, Web3 oyunları, cüzdanlar, araçlar ve altyapılar gibi açık kaynaklı ve izinsiz sistemleri ifade eder. Kriptodaki finansal stabilite ve müşteriyi koruma anlamında görülen sıkıntılar teknolojiden değil bakış açısı ve kontrol eksikliğinden kaynaklandı. DeFi’ın önde gelen yapıları, geçen seneki türbülans ortamında dahi sıkıntısızca işlev gördüler. Buna karşın şeffaf olmayan, merkezi kripto finans kurumları domino gibi yıkıldılar. 

Ne yazık ki genel yaklaşımı son yüz yılda yapılan kurallara yama yapmak olan finansal düzenlemeler teknolojik inovasyonu anlamakta çok da başarılı değil. ABD ve diğer önde gelen ekonomiler metaverse dünyasında rekabetçi olmak istiyorlarsa kuralları değiştirirken internetin kurallarından ilham almalılar, finansal regülasyonlardan değil. Kriptoyu savunanların bu noktayı öne çıkarmaları çok önemli. 

Kriptonun teknolojik boyutu internetin evriminde bir aşamadır ve düzenleyicilerin bu konuya webe yaklaşır gibi yaklaşmaları gerekir. ABD’de üçüncü partilerin içeriklerini yayımlayan hizmet sağlayıcıların bu içeriklerden sorumlu olmamasına dair kanun buna örnek gösterilebilir. Eğer bu kanun olmasaydı internetin demokratikleştirici ve serbestleştirici etkisini görmek mümkün olmazdı. 

İnternet teknolojilerinin bir uzantısı olan kripto teknolojileri katılımcıları sorumluluktan arındıran bir kural setine ihtiyaç duyuyor. Bu tür bir kural geliştiricileri ve yenilikçileri devletlerin baskısından korunmalarına imkân tanıyacaktır. Ancak nasıl ki internet düzenlemelerinde sorumluluğun bir sınırı var düzenleyicilerin kötü niyetli kişilerin kandırmacalar, yolsuzluklar ve hırsızlıklar yapmasını engelleyecek şekilde hareket etmesi de önemli. 

İnovasyonu savunurken oportünizmden uzaklaşmak

Web3 savunucuları, LUNA patlamadan önce Anchor protokolü üzerinden yüzde 20’ye yakın getiri vaat eden biz inci dışı Ponzi yapıyı sorgulama zahmetine pek girmemişleri. Aslına bakılırsa LUNA mekanizması sektörü savunanların bir kısmı tarafından sosyal medyada cansiperane, tutkulu biçimde destekleniyordu. Kripto Twitter’da Alameda Research’ün hatalı uygulamalarına dair bazı sesler yükselse de birçok kişi Sam Bankman-Fried destekçisi olarak takılıyorlardı.

Biz kripto savunucuları iyi niyetli inovatörler ile kötü niyetli oyuncular arasındaki farkı anlayamazsak halkın geneli nasıl anlasın! Kimi temsil ettiğimiz ve kimi temsil etmediğimiz konusunda çok net ve açık olmamız gerekli. Eğer bu ayrımı kendimize yapamıyorsak toplumun geneli adına nasıl yapacağız?

İddiaları araştırmalar ve veri ile desteklemek

Kripto olgulardan ziyade yargılara açık bir dünya. John Reed Stark gibi eleştirmenler sektöre dair kendi fikirlerini destekleyen olayları anlatmaktan hoşlanıyor. Destekçiler de “bitcoin bir pil gibidir” ya da “bitcoin fakir Nijerya’yı ve Lübnan’ı ayakta tutuyor” gibi sloganvari ama arkasında yeterli veri ve olgusal destek olmayan laflardan besleniyor. 

Sektörün yapması gereken devrimsel amaçları ve iddiaları bağımsız ve objektif araştırmalar ve veriler ile desteklemek ve bunları kanun yapıcıların gündemine taşımak. Örneğin, sektörü savunan gruplar açık finansın güçlü parasal sistemin olmadığı yerlerdeki etkisi, bitcoin madenciliğinin karbon ayak izi ve kriptonun mikro ödemeler alanındaki rolü gibi konularda metodolojik araştırmaları desteklemeleri gerekiyor. Ayrıca mülteciler, Afrikalı Amerikalılar gibi grupların kullanımları, finansal okur yazarlık ve şeffaf, merkeziyetsiz protokollerin faydaları gibi alanlara da odaklanmak gerekli. 

Bun yaklaşım iki temel nedenden dolayı önemli: Genel kabullerimizin doğru olduğu durumlarda sektör bu algısal değişimden fayda elde edecek kabuller yanlış çıkarsa da sektör yön değiştirecek. Elimizde yeterince kanıt olmadan kriptonun baskıcı sistemlere alternatif olduğunu ya da faydalarını lafla savunmaya çalışmak sadece teorik bazda bir etki oluşturabilir.

Topluluğun geri bildirimini almak ve arka kapı uygulamalarından kaçınmak

Sam Bankman-Fried’e karşı oluşan muazzam tepkinin nedenlerinden biri de FTX kurucusunun ABD’de SEC, CFTC ve diğer bazı otoriteler ile gizli işbirlikleri yaparak merkezi finansa avantaj sağlamaya çalışmasıydı. Benzer şekilde güçlü girişim sermayesi şirketleri de kendi lehlerine düzenlemeler çıkarmaya çabalıyorlar. 

Her ne kadar piyasa katılımcılarının düzenleyicileri kendi lehlerine davranmaya ikna etmeye çalışması işin doğasında var olan bir durum olsa da bunu gizli kapaklı yapmaya çalışmak Web3’ün şeffaflık ve topluluk temelli etik anlayışına aykırı. 2017-2019 arasında ConsenSys tarafından desteklenen Brooklyn Project politika yapıcılara bir konuyu götürmeden önce küresel kripto topluluğunun fikrini alıyordu. Coin Center da sıkça bu yola başvuruyor.

Brooklyn Project’in politika pozisyonlarının bazılarının Ethereum ve ConsenSys’e yaradığı iddia edilse de açık ve şeffaf yaklaşım kötü niyetli uygulamaların ve güvensizliğin önüne geçmeye yardımcı oldu. 

Finansal düzenlemelerin tarihçesini öğrenmek

Finansal düzenlemeler, genel anlamda, tüketicilere zarar verse ve inovasyonu sekteye uğratsa da bugün yürürlükte olan kuralların geçmişini ve özündeki olguları anlamak önemlidir. Geliştiriciler ve temsilcilerin MIFID II, Basel III gibi belli başlı düzenlemelerin neden çıkarılmak zorunda kalındığını anlaması önemlidir. 

Teknolojik inovasyona dair somut örnekler göstermek

Stanford University profesörü ve kriptograf Dan Boneh’in kısa süre önce belirttiği gibi blok zinciri teknolojisine olan yatırımlar zero knowledge kriptografinin gelişimini de hızlandırdı. Zero knowledge kriptografi blok zincirlerinin ötesinde bir gizlilik ve kimlik uygulaması sunuyor. Benzer şekilde NFT’ler birçok sanatçının ve yaratıcının sanatlarını doğrudan ilgililere ve hayranlarına ulaştırmalarına imkân verdi. Lafın bol olduğu dönemde somut uygulama göstermek gerekli.

ABD’nin ötesinde düşünmek

Kripto sektörü eğitim ve savunuculuk faaliyetlerinin büyük bir kısmını ABD içinde gerçekleştirse de kriptonun potansiyelinin küresel olduğunu unutmamak gerekli. Yani küresel düşünüp yerel davranmak gerek. Birleşik Krallık, Avrupa Birliği ve Hindistan ABD’ye kıyasla çok daha farklı kurumalara ve yapılara sahip. Buralardaki, dinamikler ve kaygılar da farklı. Örneğin, Hindistan SEC ve CFTC tarzı kurumları birleştirirken Birleşik krallık 2008 Lehman Brothers olayı sonrası finansal sistemini yeniden düzenledi. Bu farklılıkları ve bunların kaynaklarını anlamak çok daha derin ve etkili diyalogları mümkün kılar. Bunları görmezden gelirsek kredibilite kaybederiz.

Özetlemek gerekirse, piyasada bir ralli başladığında bitcoin’in imajında düzeleceği hayaline kapılmayalım. FTX sektöre dair büyük bir itibar sorunu oluşturdu ve hükümetleri ve vatandaşları etkiledi. 

Bunlar olumlu değil ve işi hafife almak durumunda düzenlemelerin boyutu istenmeyen noktalara gidebilir. Sanat ve kültürden dağıtık bilişime ve kriptografiye kadar birçok alanda üstsel inovasyon imkânı sunan kriptonun teknolojik boyutu, çok daha iyi bir itibarı, halkın gözünde daha iyi bir algıyı ve desteği hak ediyor. Bu nedenle politikaya, eğitime ve savunuculuğa her zamankinden daha fazla enerji ve yetenek harcamanın zamanı.