Geçtiğimiz yıl iki tür gelişmiş yapay zekâ (AI) versiyonları için çok başarılı bir tanıtım yapıldı. Arkadaşça bir sohbeti veya lise öğrencilerinin tarih ödevini taklit edebilen geniş-dilli modeller (LLM) bizi çok şaşırtmıştı. Midjourney ve Stable Diffusion gibi sanat işlemcilerine de çok şaşırmıştık.

Bu modeller eğlenceli oyuncaklar gibidir ve bazıları ciddi ticari uygulamalara sahip olacak kadar güvenilir bir hale gelebilir. Ancak LLM'ler ve görüntü işlemcileri büyük ve belirleyici bir sınırla karşı karşıyadır: Hem LLM'ler hem de grafiksel eşdeğerleri tamamen mevcut işi kopyalayarak çalışır.

Bu durum eğitim görüntülerini veya diğer verileri uygun şekilde lisanslamak için ödeme yapmadan modellerini eğiten AI firmalarına karşı davalar açılmasına sebep oldu. Bu davalar, müzik örneklemesi üzerinde daha sıkı kontrollerle başlayan ve 1998'de ‘Digital Millennium Copyright Act’ (DMCA) kanunuyla doruğa ulaşan 1990'lardaki fikri mülkiyet (IP) kısıtlamaları dalgasının ironik bir devamı niteliğinde. Bu kurallar şu anda AI'lar yaratan ve en azından eleştirmenlere göre istediklerini çalma hakları için savaşan aynı türden büyük holdingler tarafından dayatılmıştı.

Sanatçılar haklı olarak dünyanın Google'larının ve Microsoft'larının sömürücü hareketleri sebebiyle kendilerini tehdit altında hissediyorlar. Ancak aynı zamanda AI'ı umut vaat edici de buluyorlar. Prodüktör ve vokalist Holly Herndon, yapay zekayı geçimini sağlama becerisine kesin bir tehdit olarak değil, yaratıcılığı için potansiyel bir araç olarak görenler arasında yer alıyor. Ancak hem sanatçılara hem de yapay zekaya dost olan bu gelecek yalnızca doğru IP yasaları ve uygulamaları rejimi altında var olabilir. Böyle bir çerçeve geliştirmeye yönelik ilk çabalar değiştirilemez token’lar (NFT) ve diğer blokzinciri araçlarıyla yapılan deneyleri içeriyor.

Yükseltilmiş oto-tamamlama

Yapay zekâ modellerinin kopyalamaktan başka bir şey yapmadığı iddiası pek çok kişiyi şaşırtabilir. Özellikle de esrarengiz derecede iyi çıktılarından keyif almış ancak gerçekte nasıl çalıştıklarını bilmeyenleri.

Çıktılar çok etkileyici görünüyor. Çünkü yapay zekaların yaptığı şey gelişmiş, nüanslı bir kopyalama türü. Belirli cümleleri veya görüntüleri kaldırmak yerine insan ifadesinin altında yatan kalıpları çıkarıp kusuyorlar. Hatta bu nedenle bazıları LLM yapay zekalarını "steroidler üzerinde otomatik tamamlama" olarak adlandırdı.

Elance'in (artık Upwork) kurucusu ve şu anda chatbot geliştiricisi Gupshup'ın CEO'su olan Beerud Sheth, “Aslında bu elektronik bileşen ağları sadece tek bir şeyi yapmak için eğitildi. Bu da bir sonraki kelimeyi tahmin etmek" diyor ve devam ediyor, “Mucize şu ki steroidler üzerinde otomatik tamamlama aslında pek çok insan dilinin oldukça iyi bir tasviri... Pek çok harika şey yaratıyor."

Bu şaşırtıcı sonuçlar örtünün altında olup bitenlerin temel basitliğini gizleyebilir. Sohbet robotları ve sanat yapay zekâları gerçekte sadece rakamlarla hokkabazlık yapıp önceden var olan çalışmalara dayandırdıkları tahminler yapıyor. Öte yandan, bazı kişileri kendilerinin yaratıcı olduğuna inandırabildiklerini de gösterdiler.

Büyük hırsızlık modelleri

Yapay zekâ yaratıcıları bu yanlış algılamadan yararlanıyor ve bazıları bunu kurnazca teşvik ediyor. Giderek standartlaşan ‘üretken yapay zekâ’ terimi bile bu botların gerçekte sahip olduğundan daha orijinal. Bu büyük gösterme, özellikle yatırımcılar arasında teknolojinin neler yapabileceğine dair gerçekçi olmayan algıların artmasına yardımcı oluyor.

Aslında bu o kadar da yeni bir durum değil: Facebook'tan Uber'e pek çok teknoloji şirketi son on yılın büyük bölümünü yapay zekanın ölçeklendirmelerine ve kârlılığa ulaşmalarına yardımcı olacağını vaat ederek geçirdi. Uzun zaman önce verilen bu sözler tamamen yerine getirilemedi. 

Öte yandan ‘etkileyici’ yapay zekâ aldatmacası, Big Tech yatırımcılarını yanıltmanın ötesinde, dikkatleri nasıl çalıştığına ilişkin bilgi edinilmesinden de uzaklaştırıyor. Çünkü çalışmasının temelinde büyük ölçekte telif hakkı ihlali bulunuyor.

Fikri mülkiyet avukatı Matthew Butterick, "Bir LLM'nin bildiği her şey telif hakkıyla korunan ifadelerden gelir. Hiçbir zaman temel fikirlerin üreticisi olmaz” diyor.

Butterick, bu argümanı içtihat hukukuna dahil etmeyi amaçlayan ilk iki büyük dava olduğunu söylüyor. Benzer davaların da önümüzdeki yıllarda çoğalmasını bekliyor. Bu tür davalar sonucunda onları eğitmek için kullanılan milyonlarca insan yapımı ifade parçasının tümü için lisans ücreti ödemek zorunda kalınabilir. Bu da bazı yapay zekâ uygulamalarının kârına büyük bir engel teşkil edebilir.

Butterick, “Zaten var olan bir görselden belli bir yolla bazı veriler elde ediliyor. Sonuçta bu sadece bir kopya. Verilerin nasıl saklanacağını ve daha sonra yeniden oluşturulacağını bulmanın süslü bir yolu” diyor. Tanınmış bilim muhabiri ve bilim kurgu yazarı Ted Chiang, yakın zamanda New Yorker dergisinde hemen hemen aynı noktaya değinmişti: Chiang, Chatbot'lar ve diğer yapay zekâ oluşturucuları için “Web'in bulanık bir JPEG'i’dir” ifadesini kullanmıştı.

Chatbot’lar ve görüntü oluşturuculara ilişkin bu görüşü yasal doktrinin bir parçası haline getirmeyi uman Butterick, Ocak ayında AI görüntü oluşturucuları Stability AI, Midjourney ve DeviantArt'a karşı açılan bir toplu davada üç sanatçıyı temsil ediyor. Dava, AI görüntü modelinin lisansı alınmamış görseller kullanılarak eğitildiğini savunuyor. Getty Images, daha sonraki bir ihlal davasında da benzer iddialarda bulundu. Butterick ayrıca yapay zeka kullanılarak bilgisayar kodları oluşturan Microsoft destekli Copilot'a karşı açılmış bir toplu davaya da liderlik ediyor. 

Butterick, Copilot’un insan geliştiricileri tarafından oluşturulan büyük kod bloklarını sözde ‘üretken’ çıktısına basitçe kesip yapıştırırken yakalandığını söylüyor. Ayrıca, müşterilerine geliştirdikleri kod için telif hakkı ihlali davalarına karşı yarım milyon dolarlık bir tazminat sunuyor. Bu da Microsoft'un ateşle oynadığını anladığını güçlü bir şekilde gösteriyor.

Kötü örnek

Butterick, tüm bunların yerleşik telif hakkı standartlarını açıkça ihlal ettiğini savunuyor. Bu standartların geliştirilmesindeki önemli bir nokta daha önceki bir teknolojik yenilik etrafında dönüyor: Dijital örnekleme araçları.

Fikri mülkiyet alanındaki birçok önemli yasal emsal, hip hop müziğinde örneklerin kullanılmasından kaynaklanır. Bu uygulama, şaşırtıcı yaratıcı yenilikler ve Public Enemy'nin "It Takes a Nation of Millions to Hold Us Back" ve Beastie Boys/Dust Brothers'ın ‘Paul's Boutique’ gibi şaheserleri üretti.

Ancak örneğe dayalı parçalar para kazanmaya başlayınca, plak şirketleri sanatçıları mahkemeye verdi. 1990'ların ortalarına gelindiğinde hantal ve pahalı bir örnek-temizleme rejimi oluşturarak uygulamaya kültürel ve ekonomik değerini kazandıran zengin katmanlı parçaları öldürdüler.

Bu kısıtlayıcılığın herkese neye mal olduğuna dair çarpıcı bir örnek, yapımcı Danger Mouse'un kariyerini başlatan ve Beatles ve Jay-Z şarkılarının bir karışımı olan ‘The Grey Album’. Geniş çapta beğenilmesine rağmen (ve bulması o kadar zor değil), ticari olarak piyasaya çıkmadı ve muhtemelen asla çıkmayacak. Bu sadece hayranların dinlemesini zorlaştırmakla kalmıyor – Danger Mouse, Jay-Z ve Beatles da kazancından oluyor.

Butterick, bu kısıtlayıcı kontroller için savaşan aynı türden büyük IP sahiplerinin birçoğunun pastalarını almak ve yemek istediklerini söylüyor.

“Microsoft, Amerika'daki en büyük IP sahiplerinden biri. Ve şimdi onlar “tüm koda sonsuza kadar ücretsiz olarak erişmek istiyoruz” der gibi hareket ediyorlar.

Sanatçılar kontrol altında

Müzik yapımcısı ve siber teorisyen Mat Dryhurst, "IP'nin çalışma şeklini yeniden oluşturmamız gerektiğini düşünüyorum. Bazı sanatçılar daha hoşgörülü, bazıları daha koruyucu olabilir ve bunda bir sorun yok. Sonuçta bu sanatçıya kalmalı" diyor.

Dryhurst, yapımcı, şarkıcı (ve Stanford Üniversitesi Doktorası) Holly Herndon liderliğindeki yaratıcı ekibin bir parçası. Genelleştirilmiş bir yapay zekâ herhangi bir sanatçının stilini ücretsiz olarak kopyalayabiliyorken Herndon ve ekibi kendi yapay zekâ taklitçisi Holly+'yı yaratarak deepfaker'ları kendi oyunlarında yenmeye çalışıyor. Holly+, Herndon'un kendi sesiyle eğitilmiş bir yapay zekâ filtresi. Herndon gibi ses çıkarmak isteyen diğer şarkıcılar tarafından kullanılabiliyor. Dolly Parton'ın klasiği ‘Jolene’nin yakın zamanda yaptığı bir cover'da olduğu gibi, Herndon tarzında parçalar oluşturmada da işe yarıyor.

Dryhurst ve Herndon, "Sanatçılar için, sanatçılar tarafından yapay zekâ araçları" geliştiren bir kuruluş olan Spawning.ai'nin de ekibin bir parçası. Şu anda beta aşamasında olan ilk projeleri, sanatçıların çalışmalarının büyük yapay zekâ modelleri tarafından kullanımını kontrol etmelerine yardımcı olmayı amaçlayan haveibeentrained.com.

Ancak amaç kesinlikle bu kullanımı tamamen durdurmak değil. Bunun yerine Dryhurst, herkesin çalışmasını tek bir tek tip modele dökmek yerine her sanatçının kendi yapay zekasını yaratmasını istediğini belirtiyor ve şöyle devam ediyor, “Benim idealim, büyük modellerin alt yapılarının, bir sanatçının verilerini ekonomik olarak verimli hale getirme becerisine zarar verebilecek verilerden arındırılması. Ve sanatçıların kendilerinin sahip olduğu ve kontrol ettiği bir modele geçmek”

Sanatçılar kendi modellerini oluşturup kontrol edebiliyorlarsa bu modeller aracılığıyla hem iş birliğini kontrol edebilir hem de bu modellerden para kazanabilirler. Öte yandan, Microsoft ve OpenAI gibi büyük AI organizasyonları sanatçıların üzerinde hiçbir kontrole sahip olmadığı büyük, merkezi modellerin haklarını almak için mücadele ediyorlar.

Herndon ekibi, Holly+'ı bu iyileştirilmiş AI geleceği için bir test alanı olarak kullanıyor. Herndon, Holly+ modellerini kimlerin kullanabileceği konusunda yaratıcı olma ve bir dereceye kadar mali kontrol sağlama noktasında çaba sarf ediyor. 

Onlar ve diğerleri, Holly+ prodüksiyonlarına erişim sağlamanın veya gelir elde etmenin bir yolu olarak NFT'leri de denediler. IP yasal rejimindeki değişikliklere bağlı olsa da blokzinciri araçlarına dayanan yapay zekâ eğitimi de dâhil olmak üzere merkezi olmayan IP yönetiminin geleceğini hayal etmek zor değil. 

Özel geniş erişim ve ayrıntılı kontrol dengesiyle blokzincirleri, sanatçıların haklarını nasıl yönetmek istediklerine dair dünyayı yok etmek ve sanatçıları dışarıda bırakmakla tehdit eden büyük merkezi modellerden daha iyi bir kavramsal model.