Yapay zekâ (AI) kullanımı hem geleneksel hem de Web3 sanatçıları arasında popülerleşmeye devam ediyor. Bazı üreticiler, yapay zekâ teknolojisinin onların yerini alacağından ve işlerini kaybedeceklerinden endişe ederken bazıları da teknik denemeleri gayet iyi karşılıyor ve hatta sanatsal vizyonlarını yürütürken bu botlardan yararlanmanın yollarını buluyorlar.

Ancak, AI teknolojisinin ahlaki etkileri hakkında sanatçılar ikiye bölünürken veri gizliliğinden intihale birçok endişe öne çıkıyor. Hatta bazı sanatsal topluluklar DALL-E, Midjourney ve StarryAI gibi araçlar kullanılarak oluşturulan görsellerin paylaşılmasını yasaklayacak kadar ileri gidiyor.

Öte yandan, teknolojiyi benimseyen sanatçılar çalışmalarını hevesli bir şekilde sürdürüyor ve teknoloji hakkında fikir vermeye yönelik oldukça istekli görünüyorlar. Hatta bazıları, AI botlarıyla aralarındaki ilişkide kendilerini çocuklarına okuma yazma ve çizim yapma gibi becerileri kazandıran bir ebeveyn olarak görüyorlar. Örneğin, Avustralyalı sanatçı Lilyillo, şubat ayında katıldığı Twitter Space’te şunları söylemişti: “Çocuklarım küçükken onlarla çok fazla çizim yaptım. Eşzamanlı olarak bir şeyleri öğrendiklerini görmek beni heyecanlandırıyordu. AI araçlarına karşı da böyle hissediyorum.”

AI ile yakından çalışan sanatçılar, alan dışındakilere bu teknolojiyi zanaatlarını ve diğer deneyimlerini kullanarak anlatıyor. AI araçlarını geliştiren araştırmacılar, yazarlar ve teknoloji uzmanlarıyla birlikte AI sanat dünyası, fikri mülkiyet (IP) ve Web3 dünyasında sahiplik konularıyla ilgili soruları yanıtlamaya çalışıyor.

Fikri Mülkiyet ve Özgünlük

Hanson Robotics’in insansı robotu BINA48’e 2018’den beri edebiyat alanında akıl hocalığı yapan AI araştırmacısı ve şair Sasha Stiles, yapay zekanın yeni sanatsal ölçütler yarattığına inanıyor.

Yapay zekâ botu ChatGPT ve Sudowrite gibi dil modeli sunan araçlar, internette yer alan metinleri ve diğer verileri kavrayan ağlardan oluşuyor. Sonrasında ise anlaşılabilir ifadeler oluşturmak amacıyla çeşitli algoritmalar kullanıyorlar.

İnsan liderliğindeki dil modellerinin gelişme süreci Stiles’ın “veri havuzu” olarak nitelendirdiği şeyi oluşturuyor. Bu havuzlar, kullanıcıların fiziksel veya dijital bir kütüphanede bulunan kitaplar, filmler, ansiklopediler ve fikirler gibi toplu olarak yararlanabilecekleri unsurlardan meydana geliyor.

“Fikirlerin yazarların aklına boş bir odada otururlarken havadan geldiğine dair romantize edilmiş basmakalıp bir düşünce var” diyen Stiles, gerçekte durumun böyle olmadığını ve yazarların her zaman mevcut eserlerden ilham aldıklarını belirtiyor.

İnsanların ve yapay zekanın yeni şeyler üretmek için benzer şekillerde bilgi topladığına dikkat çeken Stiles, şu soruyu soruyor: “Bir şair olarak yazdığım şeyler mevcut fikirlerden nasıl etkileniyor?”

İntihal ve özgünlükle ilgili endişelerle ilgili olarak Stiles, bazı yazarların ve sanatçıların kendi yazdıkları metinlerin dil modeli verilerine dâhil edilmesini engellemenin yollarını aradıklarını söylüyor. Ancak henüz yayımlanan kelimeleri AI tarayıcılarından veya çevrimiçi kaynaklardan ayrıştırabilen kesin bir çözüm bulunmuyor.

Bu tarz zorluklar DALL-E ve Midjourney gibi metinden görsel üreten araçlar bağlamında belirli bir sanatçının bilgisi veya izni olmadan onun tarzında metin komutu oluşturmayla ilgili endişeleri ortaya çıkarıyor.

Örneğin, New Yorker’da çalışan bir yazar, DALL-E 2’yi kullanarak Harper’s Bazaar fotoğrafçısı Richard Avedon’ın tarzında bir Havanese köpeği görüntüsü oluşturmuştu. Bu yetenek, AI araçlarının intihali önemsemediğini ve fikri mülkiyeti ihlal etmeyi kolaylaştırdığı iddialarını körüklemişti.

Mevcut IP Kurallarını AI Çalışmalarına Uygulamanın Zorlukları

Neer McD PLLC’de Florida merkezli bir marka tescili ve telif hakları avukatı olan Jessica Neer McDonald, ortaya çıkan fikirlerin ve teknolojilerin yasal olarak gri bir alanda olduklarını belirtiyor ve ekliyor: “Buradaki sorun, telif hakkı sahipliğinin nerede başladığını ve nerede bittiğini anlamak.” İlk husus, imza niteliğinde kullanılan istemlerin, metinlerin ve verilerin kombinasyonuna gerçekte kimin sahip olduğu. İkinci husus ise bu sahipliğin çıktı üzerindeki etkisinin ne olduğu.

Bu sınırlar muhtemelen ABD Telif Hakları Ofisi (USCO) ile ABD Patent ve Marka Ofisi (USPTO) iş birliğiyle, devam eden davalar ve tüzüğün yorumlanması aracılığıyla çözülecek.

McDonald bu noktada “Bunlar, toplum olarak ilk kez karşılaştığımız etik kaygılar” ifadelerini kullanıyor.

Diğer bir husus ise niyet. Buradaki soru, sanatçının yasal olarak korunan bir logoyu, sloganı veya tasarımı maddi bir kazanç sağlamak veya tanıtmak amacıyla kullanıp kullanmadığı. Ancak, eylemi gerçekleştiren kişinin niyetinde ne kadar açık olacağı veya çıktının korunan görsele ne kadar benzeyebileceği konuları henüz netleşmiş değil. AI tarafından oluşturulan çalışmalar söz konusu olduğunda çok az parametrenin hesaba katıldığını görebiliyoruz. Ancak, bazı AI araçların ise yasal olarak korunan semboller, karakterleri ve metinleri taklit etme seviyelerinde belli sınırlar var.

AI ve IP’yi kapsayan bu sorular için henüz belli bir emsal olmasa da USCO ve USPTO, AI tarafından üretilen eserlerin genellikle IP yasası kapsamında korunmadığı kararını onaylamıştı.

McDonald, “Fikri mülkiyet hukuku, tarihsel olarak insan aklının ürettiklerini korumaya odaklanıyor” diyor ve Ağustos 2022’de ABD Virginia Bölge Mahkemesi’nin yalnızca “gerçek bir kişinin” mucit olarak kabul edilebileceğini onayladığı bir davaya atıfta bulunuyor. Yakın tarihli bir başta örnekte ise USCO’nun AI sanatçısı Kristina Kastanova’ya grafik romanı için verilen telif hakkını feshettiğini görmüştük. Sanatçı, kitaptaki görsellerin Midjourney aracılığıyla oluşturulduğunu belirtmemişti. Dikkatli bir incelemeden sonra USCO, telif hakkının yalnızca metin ve derlemede geçerli olduğunu, görsellerin “insan yazarlığının ürünü olmadıkları için” koruma altına alınamayacağını açıklamıştı.

Daha sonra, USCO tarafından 16 Mart 2023’te yayımlanan “İnsan Yazarlığı” kılavuzu, AI sanatçısı Silver tarafından övüldü ve “hayati bir kazanç” olarak nitelendi. Kılavuzun AI tarafından oluşturulan ve “orijinal” olarak sınıflandırılabilecek istisnaları kapsamadığını da belirtti.

Silver, kılavuzdan aldığı birkaç cümleyi Twitter’da paylaştı: “AI tarafından oluşturulan bir çalışma, telif hakkı iddiasını desteklemek için yeterli derecede insan yazarlığı içermelidir. Örneğin bir insan, AI tarafından üretilen materyali orijinal bir yazarlık eseri oluşturacak şekilde seçebilir veya düzenleyebilir.”

Sonuç olarak AI taklitçiliği, üretilen eser IP yasası tarafından korunsa da korunmasa da pek çok endişe yaratıyor. Dijital sanatçı Greg Rutkowski’nin dediği gibi maddi teşvikleri olmayan hayranlar tarafından üretilen eserler bile sanatçının otantik çalışmalarını bilgisayar tarafından üretilen görsellerle birleştirebilir. Dungeons and Dragons ve Magic: The Gathering gibi oyunlarda fantastik manzaralar resmetmesiyle tanınan Rutkowski, internet üzerinde kendi çalışmalarına benzeyen AI eserlerinin çokluğundan da şikayet ediyor.