Türkiye, dünya genelindeki diğer gelişmekte olan ülkeler ile kripto para benimsenme düzeyinin en yüksek olduğu ülkeler arasında yer alıyor. Chainalysis tarafından 146 ülke dahil edilerek yapılan ve ülkelerin çeşitli kripto para hizmetlerini ne derecede benimsediğini gösteren 2022 tarihli çalışmada Türkiye listenin 12. sırasında yer aldı.

Blokzincir teknolojisi de bu ilgiden payına düşeni alıyor. Bunun en net gözlemlendiği boyutlardan biri de yüksek öğretim kurumları.

Blokzincir eğitim ağı büyüyor

Türkiye’deki blokzincir eğitim ağı, birbiriyle çeşitli çalışmalar ve etkinlikler vesilesiyle etkileşime geçen finans, teknoloji, hukuk dâhil olmak üzere çeşitli alanlarda faaliyet gösteren farklı cins katılımcı ve unsurlardan oluşuyor.

Bu ağın bünyesinde özel ders veren eğitimciler, üniversitelerde blokzincir ile ilgili dersler veren ve araştırmalar yapan akademisyenler, üniversitelerde kurulmuş araştırma grupları, merkezleri, öğrenci toplulukları ve diğerleri yer alıyor.

Bahçeşehir Üniversitesi’ndeki blokzincir araştırma ve geliştirme merkezi BlockchainIST Center, İstanbul Üniversitesi’nde kurulmaya başlamış Blockchain Lab, aralarında Bilkent Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi gibi isimlerin bulunduğu 20’yi aşkın üniversitede yer alan blokzincir toplulukları hem kendi aralarında hem de Web2 kuruluşları ile iş birliği yaparak bu ağın zenginleşmesine katkı sağlıyor.

Üniversitelerde blokzincir teknolojisine yönelik sergilenen bu ilgi Yükseköğretim Kurulu tarafından da tanınıyor. YÖK Başkanı Prof. Dr. Erol Özvar, Mayıs 2022’de Eskişehir’de yaptığı konuşma sırasında değiştirilemez token (NFT) ve blokzincir teknolojilerinin üniversitelerde daha çok yer edinmeye başlayıp başlamayacağı ile ilgili bir soruyu yanıtlayıp, şunları söyledi: “Hakikaten son yıllardan en çok talep edilen, dünyada da en çok rağbeti bu alanlar görüyor. Açıkça söyleyebilirim en çok hoca ihtiyacı duyduğumuz bölümler buralar. Aranızda bu alanlara ilgisi olan arkadaşlarımız varsa hiç durmasınlar ve devam etsinler. Doğrudan bu konu ve temaları kapsayan bölüm veya programlar tasarlıyoruz şu anda.”

İlgiyi uygulamaya çevirmek kolay değil

Blokzincir teknolojisinin dijital varlık alanının haricinde bilgi aktarımı, varlık takibi ve yönetimi, dijital kimlik, yasal uyumluluk, tedarik zinciri ve sözleşme yönetimi gibi birçok farklı alanda kullanım alanı buluyor.

Deloitte 2021 Global Blokzincir Anketi’ne göre dünya genelindeki finans yöneticilerinin yüzde 81’i, blokzincir teknolojisinin “genel olarak ölçeklenebilir olduğunu ve ana akım tarafından kabul gördüğünü” düşünüyor. Bu yöneticilerin ayrıca yüzde 78’i blokzincir teknolojisinin ticari açıdan cezbedici kullanım alanları sunduğunu savunuyor.

Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği bölümünde eğitim veren Profesör Arda Yurdakul, CoinDesk Türkiye’ye konuşarak blokzincirin sunduğu faydaları şöyle aktardı: “Blokzincir, her türlü manipülasyona açık ortamlarda güvenilir, şeffaf, tahrifatı sıfırlayan, denetlenebilir çözümler üretilmesini sağlar. Bu sayede bir ürün veya hizmetin geçirdiği tüm aşamalar her birey tarafından incelenerek kalitesi denetlenebilir, kalitesi düşük ürünler hızlıca tespit edilebilir. Blokzincirin dağıtık bir yapıya sahip olması sebebiyle bir noktada kaynaklanan sistemsel bir arızanın, verilen bir servisi aksatmadığını da göreceğiz. Çünkü çalışan diğer noktalar bu servisi karşılayacaklar. Blokzincir, neyin ticarileştirilebileceği konusunu da bireylerin hayal gücüne bırakıyor aslında. Dijital veya fiziksel varlıkların NFT aracılığıyla ile alım satımlarının yapıldığını zaten görüyoruz. Veri pazarı, uygulama pazarı gibi ticareti tamamen tabana yayabilen proje önerileri de göreceğiz.”

Blokzincir teknolojisinin bu alanlarda sunduğu avantajlardan faydalanmak ise güç bir uğraş. Blokzincir uygulamalarının kurumsal düzeyde hayata geçirilmesi ve benimsenmesi teknoloji, politika ve bilgi düzeyinde karşılaşılan bazı soru işaretlerinin ve yetersizliklerin giderilmesini gerektiriyor.

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği bölümünde görev alan Dr. Enis Karaarslan, CoinDesk Türkiye’ye yaptığı açıklamalarda “teknolojinin henüz tam gelişimini tamamlamamış olmasının ve blokzincir kullanılmadan da idare edilebiliyor olmasının” da blokzincir kullanımı önünde bir engel oluşturduğunu söyledi.

Türkiye’de bu alana katkıda bulunan katılımcıların çalışmaları ise ülkedeki eğitim ağının güçlenmesini ve söz konusu soru işaretleri ile engellerin üstesinden gelebilecek çalışmaların önünün açılmasını sağlayabilir.

Eğitimi iyileştirmek için neler yapılabilir?

Türkiye’deki birçok üniversitenin çeşitli bölümlerinde (bilgisayar mühendisliği, yeni medya gibi) kripto para ve blokzincir teknolojileri ile ilgili derslerle karşılaşmak mümkün olsa da bu teknoloji hâlâ birçok bölümün müfredatına girmiş değil.

Ancak Dr. Karaarslan’a göre “Türkiye’de verilen derslerin her geçen gün sayısının arttığını görmek güzel” bir duygu. Dr. Karaarslan, bu derslere katılan öğrencilerin blokzincir teknolojisinin “farklı kullanım alanlarının da olduğunu fark ettiğini” ve öğrencilerin genelde “tedarik zinciri, noter, diploma ve seçim sistemleri” gibi kullanım alanları ile ilgilendiğini söylüyor. Dr. Karaarslan’ın danışmanlığında, sivil toplum kuruluşları için blokzincir kullanılarak geliştirilen ve Tübitak 2242 yarışmasında Türkiye ikincisi olan afet kaynak yönetim sistemi projesi, üniversite öğrencilerinin blokzincirin kullanım alanlarını ne şekillerde çeşitlendirebileceğine kanıt niteliğinde.

Türkiye’de halihazırda yapılan blokzincir çalışmalarının genel durumunu değerlendiren Prof. Yurdakul, bu çalışmaları üç ana gruba ayırıyor: “Birinci grup, daha çok ‘Bu teknoloji hangi alanda kullanılabilir?’ sorusunun cevabını bulmaya çalışıyor. Bu kapsamda ağırlıklı olarak literatür taraması yapılıyor. İkinci grup, blokzincir üzerinde belli bir problemi çözmek için dağıtık uygulamalar geliştirmeye odaklanmış durumda. Bu grupta yapılan çalışmaların başarımları ya var olan blokzincir altyapılarında ya da deneysel blokzincir ortamlarında irdelenmekte. Ethereum gibi dağıtık uygulama geliştirmeye elverişli ve başarısı kanıtlanmış blokzincirler üzerinde yapılan projelerin gerçek hayatta uygulamaya daha yakın olduğunu söyleyebiliriz.”

Prof. Yurdakul, günümüz itibarıyla yapılan blokzincir çalışmalarının büyük ölçüde birinci gruba dâhil olduğunu, en az ağırlık verilen alanın ise üçüncü grup olduğunu düşünüyor: “Üçüncü grup blokzincir altyapılarını ve uygulama araçlarını iyileştirmeyi veya yeni blokzincir altyapılarını önermeyi hedeflemekte. Ülkemizde en çok birinci, en az da üçüncü grupta çalışmalar yapıldığını söyleyebilirim. Blokzincir teknolojisine hakimiyet arttıkça ikinci gruptaki çalışmaların artacağını göreceğiz. Ancak üçüncü gruptaki çalışmaların çoğalması için kriptografi, dağıtık hesaplama, programlama dilleri, derleyiciler, çizge teoremi gibi daha temel konularda araştırma yapan yetkin bilim insanlarının desteklenmesine, yetiştirilmesine ve bir arada çalışmalarını sağlayacak ortamların yaratılmasına ihtiyaç var.”

Prof. Yurdakul ayrıca blokzincir kullanımının önünde yer alan bariyerlerin kaldırabilmesi için sadece bilgisayar mühendisliği alanında değil, “hukuk, işletme gibi alanlarda da blokzincir ile ilgili derslerin müfredatta yer almasının önemli olduğunu” düşünüyor.

Bu eğitimin sunduğu fırsatlar neler?

Dr. Kararslan’ın yorumlarına göre blokzincir alanında eğitim almak, “dağıtık sistemleri, deterministik programlamayı ve şifreleme sistemlerini anlamayı gerektirmesi” bakımından diğer alanlarda eğitim almaktan ayrışıyor.

Bu, bu alanda uzmanlaşmak isteyenlerin işini zorlaştırsa da Dr. Kararslan, bu alanın aynı zamanda “çok fazla fırsat olduğunu” düşünüyor: “Sadece akademik alanda değil girişimcilik anlamında da fırsatlar bulunuyor. Geleceğin interneti Metaverse’de yaratıcı ekonomisinden, birlikte çalışabilirliğe ve dijital varlıkları kalıcı bir şekilde dijital cüzdanlarda taşımaya kadar birçok farklı kullanım alanı da bulunuyor.”

Blokzincir alanının hem zorlukları hem de fırsatlarını göz önüne alan Dr. Karaarslan, bu alanda uzmanlaşmak isteyenlerin kendilerini buna sektörden bağımsız şekilde adaması gerektiğini düşünüyor: “Blokzincir teknolojisine eğer inanıyorsanız enerjinizi ve zamanınızı adayın. Sektörün ilgisi zaman zaman artıp, düşebilir. İlginiz sektöre bağlı olmasın. Ürettiklerinizi paylaşın, özgür yazılımla kalın.”