Kripto para ve blokzincir sektörü kendi içinde birbirinden farklı yapıda kuruluşlara ev sahipliği yapıyor. CoinDesk Türkiye’ye konuşan Arf Ödeme & Hazine Operasyonları Uzmanı Harun Ensar Baş bu kuruluşları yönetim mekanizmaları bakımından şu şekilde üçe ayırıyor: 

“Blokzincir firmaları: Bu tür kuruluşlar, genellikle bir yönetim kurulu veya yönetim ekibi tarafından yönetilir. Bu yönetim kurulu veya yönetim ekibi, firma için önemli kararları alır ve firmanın genelyönetimini yürütür. 

Blokzincir toplulukları: Bu tür kuruluşlar genellikle merkeziyetsiz bir şekilde yönetilir. Bu, her bir düğümün (node) birbirleriyle eşit ve aynı bilgiye sahip olduğu anlamına gelir. Bu tarz topluluklar genellikle bir koordinatör veya moderatör tarafından yönetilir. Koordinatör veya moderatör, topluluk içinde kararlar almak ve çalışmaları yürütmek için görevlidir.

Blokzincir vakıfları: Bu tür kuruluşlar genellikle bir vakıf yönetim kurulu tarafından yönetilir. Vakıf yönetim kurulu, vakıfın amaçlarına ve hedeflerine uygun bir şekilde çalışmaları yürütmekle görevlidir. Yönetim kurulu vakfın varlık amacı doğrultusunda çalışmaları ve stratejileri belirler.”

Farklı yönetim biçimlerini benimsemiş bu kuruluşların ortak noktası, merkeziyetsizlik ve şeffaflık kavramlarının esas alındığı bir ekosistemde faaliyet göstermeleri. Baş, geleneksel kuruluşların blokzincir ekosistemindeki bu kuruluşlardan ders çıkarmaları halinde “sadece Türkiye'de değil, dünyadaki bütün firmaların çok güzel değişimler yapabileceğini” düşünüyor. “Özellikle ‘Karar alma süreci’ çok daha adil ve hızlı ilerleyebilir. Bu noktada adil kararlar almanın iyi olduğunu düşünüyorum. Ama konu hızlı karar alınmasına gelindiğinde aynı fikirde değilim. Çünkü hızlı kararlar şirketin geleceği için risk oluşturabilir. Ya da hızlı karar şirketi dinamik yapar, dinamik şirket çok fazla karar değiştirebilir sonuçta aksiyon hızlı bir şekilde alınıyor. Ve uzun vadeli planların uygulanması konusunda büyük bir problem teşkil eder" diye konuşan Baş, ekliyor: "Blokzincirin sağladığı özellikler şu an emekleme aşamasında, önümüzdeki 5-10 sene içerisinde birçok firmanın bu yeni özelliklere şirket olarak adapte olmaya çalışırken göreceğimize eminim. Bazı firmalar başarısız olurken, bazıları bu özelliklerden çok verim elde edecek.”

CoinDesk Türkiye’ye konuşan TradingView Büyüme Direktörü Özge Erdemir de blokzincir projeleriyle geleneksel şirketlerin birbirinden farklı bir şekilde yönetildiğine dikkat çekip, geleneksel şirketlerin kendilerini nasıl geliştirebileceğini şu şekilde anlatıyor: “Blokzincir projelerinin bir kısmı dikey hiyerarşiden çok yatay hiyerarşi ile yönetiliyor. Burada önemli olan sizin sahip olduğunuz iş tanımından title'ınızdan ziyade, ne kadar çok katkı verdiğiniz ve çalışmalar tamamen bir ekip işi. Geleneksel şirketlere baktığımızda dikey hiyerarşiyi daha net gözlemleyebiliyoruz, fakat blokzincir projelerinde bu konu büyük oranda yıkılmış durumda. Dolayısıyla çalışanlar daha motive bir şekilde işlerini yaparak, severek katkı sağlıyorlar. Bunun yanı sıra, yönetişim tokenlarına sahip projeler var. Karar alma mekanizmalarına topluluklarını da dahil ediyorlar, örneğin Uniswap gibi. Her kararı topluluğa danışmak süreci yavaşlatabilir ama belirlenen kurallar dahilinde, topluluğun bazı kararlara dahil edilmesi, toplulukların projeyi daha çok sahiplenmesini ve etkin olmasını sağlıyor. Sadakat artıyor. Geleneksel şirketler de yatay hiyerarşiyle ve müşterilerinin geridönüşlerine daha iyi kulak vererek, elde ettikleri faydayı maksimize edebilirler ve müşteri sadakatleri olumlu yönde etkilenir.”

Blokzincir projeleri nelere dikkat etmeli?

2022 yılı boyunca önce bazı lending şirketlerinin ardından kripto para borsası FTX’in yaşadığı çöküş, blokzincir ekosistemindeki kuruluşların güvenilirliğine dair birçok olumsuz soru işareti doğurdu.

Harun Ensar Baş, ilerleyen dönemlerde blokzincir firmalarının “kesinlikle şeffaf olması” ve “asla dürüstlükten şaşamaması” gerektiğini düşünüyor:

“Firmalar kesinlikle şeffaf olmalı ve asla dürüstlükten şaşmamalıdırlar. Çünkü bu sektörde yaşanan en ufak bir kriz sektöre büyük zararlar veriyor. Aynı zamanda verilan bu zararlar doğru işler yapmak isteyen firmalara da avantaj sağlıyor. Yani anlayacağımız, sektör kendi kendine gelişim gösteriyor. Firmaların doğruyu ve şeffaf olanı yapması için illa zorda kalmaları mı gerekiyor? Kripto para borsalarından bahsetmek gerekirse FTX krizi yaşanmadan önce de bu firmalar rezerv kanıtlarını sunabilirlerdi. Demek ki gerektiğinde yapabiliyorlar. Ama eminim ki çürük elmalar elenirken kaliteli hizmet ve ürün sunan, yatırımcısına değer veren ve kullanıcılarına karşı dürüst olan şirketler varlığını koruyacaklardır.”

Özge Erdemir de nasıl ki blokzincir projelerinin geleneksel firmalara öğretebileceği şeyler varsa, geleneksel firmaların da blockchain projelerine bazı şeyler öğretebileceğini savunuyor ve şu öneride bulunuyor: “Regülasyonlar şu an olmasa da, regülasyon varmış gibi doğru aksiyonların alınması önemli. Zira birçok kullanıcı zarar görüyor ve bu maalesef teknolojinin kendisi ile ilgili olmasa da kullanıcıların teknolojiye olan güvenini de zayıflatıyor. Blokzincir projeleri de birer şirket olması sebebiyle, hukuki zeminlerini planlamak, olası regülasyonlara kendini hazırlamak durumunda.”

Çürük elmalardan korunmak için neler yapılabilir?

Özge Erdemir’e göre kripto para kullanıcılarının kendilerini kötü şekilde yönetilen veya kullanıcılara zarar verme potansiyeli taşıyan blokzincir projelerinden koruyabilmeleri için “kendi araştırmalarını kendi başlarına yapmaları” gerekiyor: “Geleneksel şirketler de birer işletme ve merkeziyetsiz uygulamalarla ortak bazı kriterlere uymaları gerekse de, regülasyonların olduğu bir dünyanın parçası olmaları sebebiyle, daha detaylı ve düzgün süreçleri, işleyiş mekanizmaları var ve hukuki altyapıları daha sağlam bir zemine oturmak zorunda. Aksi halde ciddi hukuki yaptırımlarla karşılaşabilirler ve itibar kaybı yaşarlar. Blokzincir tarafına yönelik henüz yeterince regülasyon olmaması, birçok blokzincir projesinin hukuktan uzak bir şekilde hareket etmesine ve kullanıcılara zarara uğratmasına neden olabiliyor ama yine de gerekli yaptırımlarla karşılaşmıyorlar. Blokzincir projeleri hangi kriterleri sağladıklarında kullanıcıların gözünde daha olumlu bir algı oluşuyor: iyi teknoloji, inovatif, iyi bir topluluk, sağlam bir ekip, anonim olmayan bir ekip, sağlam işleyen token ekonomisi gibi unsurlar kullanıcıların ilk dikkat ettikleri noktalar.”

Harun Ensar Baş’a göre de kullanıcıların, kendilerini istenmedik durumlardan koruyabilmeleri için kendilerine sorabilecekleri bazı sorular bulunuyor. Baş, bunları şu şekilde açıklıyor: “Sormamız gereken ilk soru şu aslında: Hangi probleme çözüm üretiyor? Karşınızda bir ekip var, ve bir ürün geliştirmişler ya da geliştirmeye çalışıyorlar. Bu alanda çıkan bir proje kesinlikle bir soruna çözüm getirmeli ki insanlar tarafından tercih edilmeli ihtiyaç duyulmalı.Karşınızdaki proje herhangi bir şeye çözüm getirmeyip var olan bir projeyi kopyalıyorsa orada bir sorun var demektir. Kabul ediyorum blockchain alanında çıkan çoğu projenin faydaları genelde yazılım tarafında oluyor. Ve yazılım alanında bilgi sahibi olmayan bir insanın projeyi inceleyip yorum yapması neredeyse imkansız. Bu yüzden anladığınız , ölçebildiğiniz projelere yönelin. Bu da bizi ikinci soruya yönlendiriyor."

Baş, sorulması gereken ikinci soruyu şöyle açıklıyor: "Gerçek hayatta bir faydası var mı? "Demek istediğim, tam olarak gerçek hayat olmasa da bana sağladığı faydayı ölçebiliyor muyum? Benim normalde yaptığım bir şeyi daha kolay hale getiriyor mu? Daha ucuz yapabiliyor mu? Ya da daha hızlı yapabiliyor mu? Sanırım anladığınızı düşünüyorum bu ürün proje bana bir fayda sağlamalı, günlük hayatta yaptığım bir şeyi daha efektif yapmamı sağlamalı ki insanlar tercih etmeli. Bu sektörde rekabetin çok büyük olduğunu unutmamak gerek her gün yeni bir proje çıkıyor ve sizin mükemmel çözümünüz yarın çok yavaş olabilir."

Sorulması gereken üçüncü sorunun "Ekip kim? Güvenilir mi?" olduğunu söyleyen Baş, "Araştırdığınız projenin ekibine bakın, bir projeyi en iyi size anlatıcak olan şey internet sitelerinde bulunan “WHITEPAPER” dır. Projenin ekibine bakıp araştırma yapmanız gerek. CEO’su kim, Co-Founder’lar kimler , nerede çalışmışlar. Eski çalıştıkları projelerekadar her şeyini araştırmanız gerek. İnternette bu bilgileri rahatlıkla bulabilirsiniz. Bulamıyorsanız zaten bir yerlerde bir sıkıntı vardır" diye konuşuyor. 

Yöneltilmesi gereken dördüncü ve son sorunun ise "Token ekonomisi nasıl?" olduğunu söylüyor Baş: “Eğer araştırdığınız projenin bir token’ı ya da kripto parası varsa bunu nasıl kullanıyor? Ekip içersindeki dağılımı nasıl? Bu kısım çok daha fazla detaylı bir açıklama gerektirmektedir. Araştırma yapmanız gereken en kritik yerlerden bir tanesi. Genel olarak, bir projeyi en ince detayına kadar araştırmanız gerekiyor. Her detaya bakın ama aradığınız şey dürüstlük, planlama ve gerçekleştirilebilir hedefler olmalı. Sonuçta regülasyonun olmadığı bir alanda olan firmaları inceliyorsunuz. Yarın bu proje bir anda ortadan yok olabilir. Ve siz hiçbir şey yapamazsınız.”