Rus Aktivistler Ukraynalı Mültecilere Yardım Etmek için Kripto Bağışları Kullanıyorlar

“Bir kadın bornozuyla kaçıp gelmiş. “

Karadağ’ın Budva şehrindeki Pristaniste sığınma evinin kurucusu Alexander Shmelev, 30 saat araba sürüp buraya sığınan bir kadından bahsediyor. 

Kadın Ukrayna’nın ikinci büyük şehri olan Kharkiv’de yaşıyor ve bu şehir sığınma evinde 2.445 kilometre uzaklıkta. “Top atışları başladığı anda oğlunu kapmış, arabaya atlamış ve tüm bu yolu kat ederek bize gelmiş.”

Sığınma tesisi üç bağımsız binadan oluşuyor. Bu binalarda Ukrayna, Rusya ve Belarus’dan gelen, biraz dinlenip hayatlarına nasıl devam edeceklerine karar vermek durumunda olan 78 mülteci barınıyor. Bu mülteciler başka bir ülkeye geçebilir, Karadağ vatandaşlığı için başvurabilir veya biraz daha kalabilirler.

Her ikisi de bilinen ve tanınan Rus kökenli aktivist ve eğitimci olan Shmelev ve eşi Swetlana’nın hayata geçirdiği bu sığınma tesisini ayakta tutmak için kaynak gerekli. Bu hayır kurumunun Karadağ’da bir banka hesabı olmadığı için Shmelev’ler kripto para üzerinden bir fon toplama yöntemini kullanmaya başlamışlar.

Pristaniste (Sırpça’da mülteci anlamına gelen kelime) evrak işlerini tamamlayıp 26 Haziran’da banka hesabını açtığında halihazırda 50.000 dolar değerinde kripto varlık toplanmıştı. CoinDesk olarak birçok ülkedeki mülteciye destek olan ve bunu yaparken gerekli fonları toplamak için kriptoyu bir ilave kanal olarak kullanan birçok kurumla görüşmeler gerçekleştirdik.

Bu projeler hayır işleri dünyasında geride kalan işler olarak görülüyor ve bu oluşumların kurucuları özellikse Rusya’dan pek de dostane bir tavır görmüyorlar. Savaş başladığından ve Ruslar, uygulanan yaptırımlar nedeniyle küresel finans sisteminden dışlandığından beri kripto insanlara yardım sağlamanın en hızlı yollarından biri haline geldi.

Mültecilere yardımcı olan gönüllüler için kriptonun bu kadar kullanışlı olmasının temel nedeni bu varlıkların anında gönderilip alınabilmesi. Bankacılık sisteminde ise özellikle ülkeler arası fon transferinde birçok formalite ve evrak süreci de olabiliyor. Shmelev’ler zamanında bundan oldukça mustarip olmuşlar. 

Bazılarına göre kripto fiat bağışlara kıyasla çok daha güvenli. Politik tehditlerin bu kadar yükseldiği bir dönemde Rusya’daki aktivistlerin Ukraynalılara yardım etmesi vatana ihanet olarak görülebilir ve bankacılık sistemi üzerinden bağışçıların bilgilerine erişilmeye çalışılabilir. 

Herkese kucak açan

Milyonlarca Ukraynalı işgalle birlikte evlerinden kaçmak zorunda kaldılar. Birçok Rus da kendilerini güvende hissetmiyor.

Bağımsız gazetecilerin, aktivistlerin ve sivil toplumcuların üzerindeki baskılar, aşırı sansür ve savaşın büyümesine dair söylentiler nedeniyle birçok Rus da Türkiye, Ermenistan, Gürcistan ve diğer ülkelere gitmeyi tercih etti. Nereye gitsek bir mülteci ile karşılanıyoruz. 

Bu karşı kutuplardan olan zorunlu mülteciler kimi zaman aynı barınaklarda kalıyor, aynı gönüllülerden destek alıyorlar. Ve gönüllüler canlarını dişlerine takıp yardıma çabalarken yerel otoritelerden gelen destek de çoğu zaman sınırlı kalıyor.

Pristaniste Coinbase’in ödeme platformu olan Coinbase Commercial ve kripto fon sitesi Heo üzerinden yardım toplamış. Heo.Finance üzerindeki verilere göre Pristaniste bahardan bu yana çeşitli kripto varlıklar üzerinden 43.500 dolar toplamış. Bunun dışında Karadağ’daki mülteci çocuklara eğitim sağlamak için de ayrıyeten bir 10.000 dolar toplanmış. 

Genel olarak bakarsak Temmuz başında toplanan yekun 53.000 doları bulmuş. Fiat varlıklar olarak toplanan yardım ise 21.000 dolarda kalmış. Pristaniste 26 Haziran’da banka hesabını açıp GoFundMe üzerinden bir kampanya başlattıktan sonra kripto bağışlarda azalama görülmüş. Yabancı ülkelerde banka hesabı olmayan Ruslar için küçük miktarlarda bağış alıp verme anlamında kripto tek çözüm. Hesabı olanlar SWIFT maliyetlerinden kaçınmak için de kriptoya yönelebilir.   

Shemelev, “Ukraynalılar ile Rusları ayrı ayrı evlerde misafir etmeyi düşünmüştük ama bize ilk gelenler herhangi bir sıkıntı oluşmadan birlikte yaşayabildiler” diyor. 

Bir süre sığınma evinde kalıp sonra ayrılan bir aile Shemelev’e yazdıkları mektupta, “Yakın bildiklerinizin yabancı yabancı bildiklerinizin aileniz olduğu tuhaf bir zamandan geçiyoruz” diyorlardı.

Pristaniste’de Ukraynalıların yanı sıra Belarus’tan 2020 protestolarına katılan ve baskılar nedeniyle ülkeden kaçan kişiler de kalıyor. Ayrıca polis baskınlarından, istismardan ve hapis riskinden uzaklaşmak isteyen Rus gazeteciler ve aktivistler de kampta konaklıyor. 

Shmelev, “Bir diğer grup da yaşı gereği Rus ordusuna zorla alınma riski olan genç erkekler. Aileleri onların savaşa gitmesini istemiyor. Bazen aileler kendileri kalıp oğullarını bize gönderiyorlar” diyor. 

Bankacılık sisteminde olmayanlar için yardımlar

Rus vatandaşları açısından bakıldığında iş daha da karmaşık zira kendi ülkelerinin bankaları AB ve ABD yaptırımları nedeniyle ülke dışına işlem yapamıyor ve ülke dışından işlem alamıyor. Visa ve Mastercard Rusya kaynaklı kartları dondurdu. Western Union, Wise, Remitly ve MoneyGram gibi küresel para transferi şirketleri de Ruslara hizmet vermiyor. 

Motskhaleba Derneği (Gürcüce’de merhamet kelimesinin karşılığı) Telegram’da bir bot olarak ve birkaç gönüllünün çabasıyla hayata geçirilmiş. Şu anda Tiflis’te yaşana 30 Rus, Ukraynalı ve Belaruslu’dan oluşan bir ekip derneğin kiraladığı bir evde 25 Ukraynalı mülteciyi ağırlamaya hazırlanıyor. Böylelikle mülteciler bir nefes alıp hayatlarına nasıl yön vermek istediklerini belirleyebilecek bir imkân yakalayacaklar.

Bu dernek henüz resmi bir STK olarak kaydını yaptırmamış. Ancak ekip, Mayıs ayından bu yana 4.900 dolar fon toplamış ve bir ev kiralamış. Şu anda birçok bağış Moskova’da doğan ve serbest gazetecilik yapan, aynı zamanda da derneğin kurucularından olan Yulia Kosheliaeva’nın şahsi hesabına düşüyor. 

Kosheliaeva, “banka hesabı her zaman optimal yöntem olmuyor. Bazen insanlar nasıl para göndereceklerini soruyorlar, SWIFT yapmalarını istiyoruz ve ‘Delirdiniz mi? Paranın yarısı işlem ücretine gider’ diyorlar” yorumunda bulunuyor. 

Gürcistan’daki bir diğer kurum olan Tiflis Gönüllüleri mültecilere barınma ve günlük erzak yardımları yapıyor.  Gönüllü Sasha Khalipova’nun verdiği bilgilere göre bu kurumun aldığı bağışların yüzde 7-10 arası kripto olarak gerçekleşiyor. Kurum tron blok zinciri üzerinden (burada işlem maliyetleri daha düşük) USDT kabul ediyor. Kurumun cüzdanına her gün 10 ila 50 arası USDT geliyor. Arada sırada 250 USDT ve üstü bağışlar da düşebiliyor. Tronscan sitesinin verilerine göre cüzdan 7 Nisan’dan bugüne 60 işlemde yaklaşık 9.200 dolarlık USDT almış. 

Bazı gönüllüler kripto ile ilk kez deneyim yaşamışlar ve biraz kafa karışıklıkları da olmuş: Örneğin, Motskhaleba’dan Koshelyaeva, bir arkadaşlarının USDT veya USDC stabil coin’leri üzerinden bağış almalarını tavsiye ettiğini söylüyor. Bazı bağışçılar daha ana akım varlıkları talep etmişler ve ekip zamanla bitcoin ve ether olarak da bağış almaya başlamış. 

Polonya’da bulunan ve mültecilerin Ukrayna sınırını geçmesine yardımcı olan Russians for Ukraine gönüllü organizasyonu için kripto zor günler için saklanan kumbara parası gibi bir şey. Organizasyonun kurucusu George Nurmanov da politik nedenlerden Rusya’dan kaşan bir kişi. 

Russians for Ukraine Polonya sınırı yakınlarındaki Przemysl şehrinde ev kiralıyor. Tren istasyonunda, mülteci merkezinde ve sınırın yürüyerek geçilen bölgelerinde varlık gösteriyor. Grup, mültecilerin bilet almaların, barınak bulmalarına ve Polonyalı yetkililerle diyalog kurmalarına yardımcı oluyorlar. Polonya sınırının hemen yanı başındaki bir köy olan Medyka’daki ev ise insani yardım malzemeleri ve bunları Ukrayna’ya ulaştıran gönüllüler için bir üs olarak kullanılıyor. 

Nurmanov, PayPal veya GoFundMe gibi sistemlerde kimiz zaman ödemelerin takılabildiğini veya çok uzun sürebildiğini söylüyor: “İnsanlar benden kripto alternatifi istediler ben de cüzdan oluşturdum” diyor. 

Sessiz protesto

Rus mültecilere Ermenistan’da ev kiralama konusunda yardımcı olan ve ilaç ve hijyenik ürünler tedarik eden, Rus expatlar tarafından kurulan Ethos’dan gönüllü Vlad Ukraynalılara yardımcı olmak isteyen Ruslar için kriptonun cazip olmasına dair bir başka noktaya dikkat çekiyor. Ethos bitcoin, ether, tron, BNB ve USDT cinsinden bağış topluyor. Blok zinciri verilerine göre şu ana kadar 1.100 dolar değerinde USDT toplanmış 

Vlad, “Rus vatandaşları açısından Ukraynalılara para göndermek çok güvenli olmayabilir” diyor.

Savaşın ilk haftalarında, 27 Şubat gibi Rusya başsavcılığı Telegram kanalından yaptığı bir duyuruyla “Rusya’nın güvenliğini tehdit eden” davranışlarda bulunanlara yardımcı olan yabancı ülke kurumlarına uyarıda bulundu. Bu tür yardımların vatana ihanet olarak değerlendirileceğini söyledi. Temmuz ayında polisin özel bir birimi Ukrayna ordusuna yardım gönderen bazı Rusların yaşadığı bir apartmana baskın düzenledi. Buradaki kişilere kamera karşında yaptıklarının vatana ihanet olduğu söylendi ve bunu anlayıp anlamadıkları soruldu.

İnsani konulara yardım sağlamaya dair aksiyonların cezalandırıldığı bir olay henüz yaşanmadı. Ancak Rusya’daki hukuk uzmanları insanları Ukrayna’ya herhangi bir şekilde yardım etmek için banka hesaplarını kullanmama uyarısında bulunuyorlar. İlerleyen günlerde suç tanımına nelerin gireceği henüz belli değil ve banka işlemleri kolaylıkla izlenebiliyor. Diğer yandan kripto çok daha anonim bir dünya. 

Koshelyaeva Rusların da yardımda bulunmasını bekliyor.

“Savaş başladıktan sonra Rusya’yı terk eden birçok kişinin olan bitenlerden etkilendiği ve bu duruma karşı çıktıklarını göstermek istediklerini görüyoruz. Bazıları içim savaşı protesto etmenin ve Ukrayna’ya destek vermenin tek yolu bağış yapmak. Birçok Rus bize nasıl para gönderebileceklerini soruyor.”

Savaşın başlamasıyla birlikte Rusya’da savaş aleyhine konuşmak suç olarak görülmeye başlandı. Yeni hayata geçen yasaya göre Rus ordusunun yaptıklarına karşı olmanın cezası 15 yıla kadar hapis. Moskova belediye meclisi üyesi Aleksei Gorinov, 8 Temmuz’da tutuklandı ve savaşa karşı konuşmaktan yedi yıl hapis cezasına çarptırıldı.

Koshelyaeva, “Bu korkunç durumda insanların biraz da olsa yardım sağlayabilecekleri tek alan finansal destek” diyor.