Blokzincir teknolojisinin ilk ürünü Bitcoin 13 yıldır algoritmalarla müdahalesiz ve kesintisiz olarak varlığını sürdürüyor. Diğer yandan NFT, DeFi gibi kripto paraları takip eden ürünler blokzincir teknolojisini daha yaygın hale getiriyor. Elbette bu dijital varlıkların vergilendirilmesi konusunda devletler son derece istekli. Ancak blokzincir teknolojisinin felsefesi ve teknik zorlukları mali idareler bakımından henüz aşılabilmiş durumda değil. Bu konuda bir çözüm geliştirebilmek, teknolojiyi çok iyi anlamak ve daha esnek yapılar geliştirebilmekten geçiyor.

Blockchain Türkiye Platformu Yürütme Kurulu Üyesi, Vergi, Muhasebe ve Denetim Çalışma Grubu Lideri Tayfun İçten, “Vergi yasalarımızda kripto varlıklarla ilgili herhangi bir düzenleme bulunmuyor. Vergilerin kanuniliği ilkesi gereği olarak da kripto varlıklardan elde edilen gelirlerin gerçek kişiler yönünden vergiye tabi tutulması mümkün görünmüyor” diyor.

Bu şartalarda kamunun kripto dünyasında vergilendirme yapabilmesi için öncelikle blokzincirin teknik sınırlılıklarının çok iyi bilinmesi gerekiyor. Özellikle vergiye tabi olacak hesabın sahibinin kim olduğunun tespit ve takip edilebilir olması bu konuda kilit rol oynuyor. Kripto dünyasında “merkezi platformlardaki” hesap sahiplerinin kim olduğu bilinebiliyor olsa da kazancın tespiti bakımından alış ve satış bedellerinin de bilinmesi gerekiyor. Alım ve satımın aynı platformda yapıldığı ve hatta Türkiye’deki merkezi platformlarda yapıldığı durumda bile vergilendirme süreçleri kolay yürümüyor. 

Diğer yandan “merkeziyetsiz platfromlar” ve “tezgah üstü borsalar” üzerinde yapılan işlemlerde de hesap sahiplerini tespit etmek pek mümkün değil. İçten, bu sorunları çözmek üzere OECD’nin kripto varlıkları kapsayacak bilgi değişimi çalışmalarının sonuçlanmak üzere olduğunu ancak “merkeziyetsiz borsalar” ve “tezgah üstü borsalar” üzerinde yapılan işlemlerin bilgi değişimi yönünden kavranmasının güçlüğünü ortadan kaldırmadığına dikkat çekiyor ve ekliyor; "Hal böyle olunca, vergileme yönünden beyan usulünün benimsemesi ve gönüllü uyumu sağlayabilecek vergileme yaklaşımları üzerinde durulması daha uygun olacaktır."

NFT’ler sanat eseri mi?

Diğer taraftan kripto dünyası sadece kripto paralardan ve onların işlem gördüğü borsalardan oluşmuyor. NFT’ler de bu dünyanın popüler araçlarından. Özellikle sanat eseri niteliği taşıyan NFT’ler bir dönem çok büyük ilgi gördü. Üstelik NFT'ler daha yaygın bir kullanım alanı bulma imkanına da sahip. Örneğin biletler, kimlikler ya da lisanslar yakın gelecekte NFT’lere dönüşebilecek. Diğer bir konu ise oyun ve metaverse dünyasında kullanılan NFT’ler. Bugün pek çok kullanıcı oyunlarda NFT’ye dönüştürülmüş araçları satın alıyor. Hatta Metaverse dünyasında pek çok kullanıcı avatarları için gerçek dünyadaki markalardan alışveriş yapıyor. Peki bu NFT ürünlerin verilendirilmesi nasıl olacak? Hangi KDV oranına tabi olacaklar? Tekstil ürünleri gibi yüzde 8 mi yoksa yüzde 18 genel KDV oranına mı tabi olacaklar? İçten, “Sanat eseri nitelikli NFT’ler Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında değerlendirilir ve ‘telif hakkı’na konu edilebilir, diğer yandan tekstil eşyası benzeri çanta, kıyafet vb. NFT’lerin ise, Türk Medeni Kanunu (Eşya Hukuku) kapsamında cismanilik taşımadıklarından ve Kanun hükmünde de ayrıca özel bir hüküm bulunmadığından bunların ‘eşya’ olarak kabul edilemeyeceği yaygın bir görüş” diyor ve devam ediyor; “Bununla birlikte, veraset vergisi yönünden konuyu değerlendiren bir mahkeme kararında kripto varlıkların da  “dijital mal varlığı” olarak kabul edildiğini belirtiliyor.”

Belirsizliğini koruyan bir diğer alan ise merkeziyetsiz finans dünyası (DeFi). Bugün için yasal bir zemini olmasa da merkeziyetsiz platformları kullanarak kredi verip alanların ve işlemler üzerinden gelir elde edenlerin bulunduğu biliniyor. İçten, kripto varlıkların “gayri maddi varlık” olarak değerlendirildiği durumda örneğin, DeFi işlemlerinden elde edilen gelirlerin vergi mevzuatı kapsamında gayrimenkul sermaye iradı olarak kabul edileceklerini, bu gelirlerin mevcut GVK, KVK ve KDVK düzenlemeleri uyarınca stopaj yükümlülükleri getireceği ve bunun yönetilmesinin çok mümkün olamayacağını belirtiyor. Ayrıca gayri maddi varlıklar için geçerli olan amortisman uygulamasının da kripto varlıkların gayri maddi varlık olarak tanımlanması durumunda dahi uygulanmasının anlamlı olmayacağına işarete ediyor. İçten kripto varlıkların vergilendirilmesinin detaylı bir şekilde ele alındığı ve özel sayı editörlüğünü yaptığı Vergi Dünyası’nın Ekim özel sayısının bu konuları oldukça ayrıntılı bir şekilde kapsandığını belirtiyor. 

Sistemin dışında esnek önlemlerle ilerlenmesi gerekiyor

Peki kamu bu alanı nasıl vergilendirecek? Geçen zaman içinde mali idarenin konu hakkında çalışmalar yaptığı biliniyor. Ancak henüz somut bir adım atılmış değil. Vergileme için öncelikle kripto varlıkların hukuki niteliğini ortaya koyma gerekliliği bulunuyor. Ancak bugüne kadar kripto varlıkların tanımı ve vergilendirilmesi konusunda dünya ülkelerinin de mutabık kaldığı bir yol belirlenmiş değil. Ülkelerin genelde öncelikle kripto varlık platformlarına yönelik düzenleme yaptıkları görülüyor. Ancak bu alanda takınılacak katı tutumlar ülkelerdeki platformları da diğer ülkelerden olumsuz yönde ayrıştırabilir. “Bu alandaki işlemler kolaylıkla ülke dışına veya merkeziyetsiz platformlara kayabilir. Bu nedenle OECD, MiCA gibi ortak platformlarda ulaşılan sonuçlara göre diğer ülkelerle birlikte hareket etmek daha sağlıklı sonuçlar doğurabilir” diyor Tayfun İçten ve ekosistemden daha fazla fayda sağlamak için vergilendirme sistemine yönelik ipuçları veriyor: “Ucu bucağı bilinemeyen bir yapıyı mevcut yapıyla kavramakta ısrarcı olmak yerine, teknolojiyi iyi anlayarak, önünü kesmeden, içine karışmadan ve çeperinde esnek önlem alarak ilerlemek daha doğru olabilir.”