Uniswap, Ethereum blokzinciri üzerinde çalışan önde gelen merkeziyetsiz bir kripto para borsasıdır.

Kripto ticaretinin büyük çoğunluğu Coinbase ve Binance gibi merkezi borsalarda gerçekleşir. Bu platformlar, tek bir otorite (borsayı işleten şirket) tarafından yönetilir, kullanıcıların paralarını kontrolleri altına almalarını ve ticareti kolaylaştırmak için geleneksel bir emir defteri sistemi kullanmalarını gerektirir.

Emir defterine (Order book) dayalı ticaret, alış ve satış emirlerinin, her bir emirde verilen toplam tutarla birlikte bir liste halinde sunulduğu yerdir. Bir varlık için açık olan alış ve satış emirlerinin miktarı "piyasa derinliği" olarak bilinir. Bu sistemi kullanarak başarılı bir işlem yapabilmek için, bir varlığın aynı miktar ve fiyatı için bir alım emrinin, emir defterinin karşı tarafında bir satış emriyle eşleşmesi gerekir ve bunun tersi de geçerlidir.  

Örneğin, merkezi bir borsada 33 bin dolardan bir bitcoin (BTC) satmak istiyorsanız, sipariş defterinin diğer tarafında o fiyattaki bitcoin miktarına eşit veya daha yüksek miktarda bitcoin satın almak isteyen alıcının gelmesini beklemeniz gerekir.

Bu tür bir sistemle ilgili ana sorun, bu bağlamda herhangi bir zamanda sipariş defterinde bulunan emirlerin derinliğini ve sayısını ifade eden likiditedir. Likidite düşükse, bu; işlem yapanların alım veya satım emirlerini yerine getiremeyeceği anlamına gelir.

Likiditeyi düşünmenin başka bir yolu: Sokak pazarında bir yiyecek tezgâhınız olduğunu hayal edin. Sokak pazarı, mal satan tezgâh sahipleri ve ürün ve ürünleri satın alan insanlarla doluysa, bu bir "likit (akıcı) piyasa" olarak kabul edilir. Piyasa sessizse ve çok az alım satım yapılıyorsa, bu "dar piyasa" olarak kabul edilir.

Uniswap Nedir?

Uniswap tamamen merkeziyetsiz, yani tek bir tüzel kişi tarafından sahip olunan ve işletilmeyen tamamen farklı bir borsa türüdür. Otomatik likidite protokolü adlı nispeten yeni bir ticaret modeli kullanır (aşağıya bakınız).

Uniswap platformu, 2018 yılında, piyasa değerine göre dünyanın en büyük ikinci kripto para projesi olan ve tüm ERC-20 tokenları ve MetaMask , MyEtherWallet gibi cüzdan hizmetleri gibi altyapıyla uyumlu hale getiren Ethereum blok zincirinin üzerine inşa edildi.

Uniswap ayrıca tamamen açık kaynaktır, yani herkes kendi merkeziyetsiz borsalarını oluşturmak için kodu kopyalayabilir. Hatta kullanıcıların borsadaki tokenları ücretsiz olarak listelemelerine olanak tanır. Normal merkezi borsalar kâr odaklıdır ve yeni coinleri  listelemek için çok yüksek ücretler alırlar, bu nedenle bu tek başına önemli bir farktır. Uniswap, merkeziyetsiz bir borsa (DEX) olduğu için, aynı zamanda, işlem yapanların özel anahtarlarının kontrolünden vazgeçmelerini gerektiren merkezi bir borsanın aksine, emirler, daha fazla zaman alan ve pahalı olan bir blok zincirinde yürütülmesi yerine dahili bir veri tabanında kaydedilebilsin diye kullanıcıların fonlarının kontrolünü her zaman elinde tuttuğu anlamına da gelir. Özel anahtarların kontrolünü elinde tuttuğundan borsanın saldırıya uğraması durumunda varlıkları kaybetme riskini ortadan kaldırır. Uniswap, en son rakamlara göre, şu anda dördüncü en büyük merkeziyetsiz finans (DeFi) platformudur ve protokolüne kilitlenmiş 3 milyar doların üzerinde kripto varlığa sahiptir.

Uniswap Nasıl Çalışır?

Uniswap biri "Takas" sözleşmesi, diğeri ise "Fabrika" sözleşmesi olmak üzere iki akıllı sözleşme üzerinde çalışır. Bunlar, belirli koşullar sağlandığında belirli işlevleri yerine getirmek için tasarlanmış otomatik bilgisayar programlarıdır. Bu örnekte, fabrika akıllı sözleşmesi, platforma yeni tokenler eklemek için kullanılır ve takas sözleşmesi, tüm token takaslarını veya "ticaretlerini" kolaylaştırır. Herhangi bir ERC20 tabanlı token, güncellenmiş Uniswap v.2 platformunda bir başkasıyla değiştirilebilir.

Otomatik Likidite Protokolü

Uniswap'in merkezi borsaların likidite sorununu (girişte açıklanan), otomatik likidite protokolüyle çözer. Bu, borsada işlem yapan kişileri likidite sağlayıcıları (LP'ler) olmaya teşvik ederek çalışır: Uniswap kullanıcıları, platformda gerçekleşen tüm alım satımları gerçekleştirmek için kullanılan bir fon oluşturmak amacıyla paralarını birleştirir. Listelenen her tokenın, kullanıcıların katkıda bulunabileceği kendi havuzu vardır ve her tokenın fiyatı, bilgisayar tarafından çalıştırılan bir matematik algoritması kullanılarak hesaplanır (aşağıda "Token fiyatı nasıl belirlenir" bölümünde açıklanmıştır).

Bu sistemle, bir alıcı veya satıcı, işlemi tamamlamak için karşı tarafın görünmesini beklemek zorunda değildir. Bunun yerine, belirli bir havuzda bunu kolaylaştırmak için yeterli likidite olması koşuluyla, herhangi bir ticareti, bilinen bir fiyattan anında gerçekleştirebilirler.

Fonlarını yatırma karşılığında her LP, havuza yatırılan katkıyı temsil eden bir token alır. Örneğin, toplamda 100 bin ABD Dolar bulunan bir likidite havuzuna 10 bin ABD Doları katkıda bulunduysanız, o havuzun yüzde 10'u için bir token alırsınız. Bu token, işlem ücretlerinden bir pay almak için kullanılabilir. Uniswap, platformda gerçekleşen her işlem için kullanıcılardan sabit yüzde 0,30'luk bir ücret alır ve bunu otomatik olarak likidite rezervine gönderir.

Bir likidite sağlayıcısı çıkmak istediğinde, toplam ücretlerin bir kısmını o havuzdaki stake miktarlarına göre rezervden alır. Aldıkları ve borçlu oldukları payın kaydını tutan token daha sonra yok edilir.

Uniswap v.2 güncellemesinden sonra, topluluk oylamasıyla açılıp kapatılabilen ve temel olarak her yüzde 0,30'luk işlem ücretinin yüzde 0,05'ini gelecekteki gelişimi finanse etmek için bir Uniswap fonuna gönderen yeni bir protokol ücreti getirildi. Şu anda bu ücret seçeneği kapalıdır, ancak açılması durumunda LP'lerin havuz işlem ücretlerinin yüzde 0,25'ini almaya başlayacağı anlamına gelir.

Token Fiyatı Nasıl Belirlenir?

Bu sistemin bir diğer önemli unsuru da her bir tokenın fiyatını nasıl belirlediğidir. Uniswap, her varlığın fiyatının en yüksek alıcı ve en düşük satıcı tarafından belirlendiği bir sipariş defteri sistemi yerine, otomatik bir Market maker (piyasa yapıcılığı) sistemi kullanır. Bir varlığın fiyatını arz ve talebine göre ayarlamak için kullanılan bu alternatif yöntem, uzun süredir kullanılan bir matematiksel denkleme dayanır. İlgili havuzda kaç token bulunduğuna bağlı olarak bir tokenın fiyatını artırarak ve azaltarak çalışır.

Birisi Uniswap'e yeni bir ERC-20 tokenı eklediğinde, o kişinin likidite havuzunu başlatmak için belirli bir miktarda seçilen ERC-20 tokenı ve eşit miktarda başka bir ERC-20 tokenı eklemesi gerektiğini belirtmek önemlidir.

Her bir tokenın fiyatını hesaplamak için kullanılan denklem x*y=k şeklindedir; burada A tokeninin miktarı x ve B tokeninin miktarı y'dir. K sabit bir değerdir, yani değişmeyen bir sayıdır.

Örneğin Bob, Uniswap LINK/ETH havuzunu kullanarak zincir bağlantı (LINK) ile ether ticareti yapmak istiyor. Bob, havuza çok sayıda LINK ekleyerek havuzdaki LINK'in ethere oranını artırır. K değeri aynı kalması gerektiğinden havuzdaki bağlantı maliyeti azalırken ether maliyeti artar. Yani Bob ne kadar çok LINK koyarsa karşılığında o kadar az ether alır çünkü fiyatı artar.

Likidite havuzunun boyutu, işlem sırasında token fiyatının ne kadar değişeceğini de belirler. Bir havuzda ne kadar çok para, yani likidite varsa, fiyatın o kadar fazla düşmesine neden olmadan daha büyük işlem yapmak o kadar kolay olur.

Arbitraj

Arbitraj yapanlar, Uniswap ekosisteminin önemli bir bileşenidir. Bunlar, birden fazla borsadaki fiyat farklılıklarını bulma ve bunları kar elde etmek için kullanma konusunda uzmanlaşmış işlemcilerdir. 

Örneğin, bitcoin Kraken'de 35.500 dolardan ve Binance 35.450 dolardan dan işlem görüyorsa, Bitcoin'i Binance'ten alıp Kraken'de satarak kolay bir kar elde edebilirsiniz. Bu işlem büyük hacimlerle yapılırsa, nispeten düşük riskle önemli bir kâr elde etmek mümkündür.

Uniswap'te arbitraj tüccarlarının yaptığı, havuzda dengesizlikler yaratan ve fiyatı düşüren ya da yükselten büyük işlemler sonucu ortalama piyasa fiyatının üzerinde veya altında işlem gören tokenları bulmak ve bunları buna göre satın almak veya satmaktır. Bunu, token fiyatı diğer borsalardaki fiyatlara göre yeniden dengelenene ve elde edilecek başka kâr kalmayıncaya kadar yaparlar. Otomatik piyasa yapıcı sistemiyle arbitraj yapanlar arasındaki bu uyumlu ilişki, Uniswap token fiyatlarını piyasanın geri kalanıyla aynı hizada tutar.

Uniswap Nasıl Kullanılır?

Uniswap'e başlamak nispeten kolaydır, ancak hali hazırda MetaMask, WalletConnect, Coinbase cüzdanına, Portis veya Fortmatic gibi ERC-20 destekli bir cüzdanına sahip olmanız gerekir.

Bu cüzdanlardan birine sahip olduğunuzda, Uniswap'te işlem yapmak ve gas için ödeme yapmak için ona ether eklemeniz gerekir- buna Ethereum işlem ücretleri denir. Gaz ödemeleri, ağı kaç kişinin kullandığına bağlı olarak değişir. Çoğu ERC-20 uyumlu cüzdan hizmeti, Ethereum blok zinciri üzerinden ödeme yaparken size yavaş, orta veya hızlı olmak üzere üç seçenek sunar. Yavaş en ucuz seçenektir, hızlı en pahalıdır ve orta ikisinin arasında bir yerdedir. Bu, işleminizin Ethereum ağ madencileri tarafından ne kadar hızlı işlendiğini belirler.

1. https://uniswap.org  adresine gidin 2. Sağ üst köşedeki "Uniswap’i kullan"a tıklayın. 3. Sağ üst köşedeki "Cüzdanı bağla"ya gidin ve sahip olduğunuz cüzdanı seçin. 4. Cüzdanınızda oturum açın ve Uniswap'e bağlanmasına izin verin. 5. Ekranda, "kimden" ve "kime" bölümlerinin yanındaki açılır seçenekleri kullanarak tokenları doğrudan takas etme seçeneği sunacaktır. 6. Hangi tokenı takas etmek istediğinizi seçin, miktarı girin ve "takas (swap)"a tıklayın. 7. İşlemin bir ön izleme penceresi görünecek ve işlemi ERC-20 cüzdanınızda onaylamanız gerekecek. 8. İşlemin Ethereum blok zincirine eklenmesini bekleyin. İşlem kimliğini kopyalayıp https://etherscan.io/  adresine yapıştırarak ilerlemesini kontrol edebilirsiniz. İşlem kimliği, işlemi gönderilen işlem geçmişinizde bularak cüzdanınızda mevcut olacaktır. 

Uniswap’in UNI Tokeni

Uniswaps esas tokenı UNI, yönetişim tokeni olarak bilinir. Bu  token sahiplere, basılan tokenların topluluğa ve geliştiricilere nasıl dağıtılması gerektiği ve ayrıca ücret yapılarındaki değişiklikler dahil olmak üzere platformdaki yeni gelişmeler ve değişiklikler üzerinde oy kullanma hakkı verir. UNI tokeni, kullanıcıların rakip DEX SushiSwap'e geçmesini önlemek amacıyla ilk olarak Eylül 2020'de oluşturuldu. UNI tokenlerin piyasaya sürülmesinden bir ay önce, Uniswap'in bir çatalı olan SushiSwap, Uniswap'teki kullanıcıları SUSHI tokenleriyle ödüllendirerek SushiSwap'e gelmelerini sağlamaya çalışmıştı. Bu, kullanıcılara yeni protokol üzerinde yönetim hakları ve platforma ödenen tüm işlem ücretlerinin orantılı bir miktarını veren yeni bir token türüydü.

Uniswap, kendisine yönelik girişime 1 milyar UNI tokenı oluşturarak cevap verdi ve bunlardan 150 milyonunu platformu daha önce kullanmış olan herkese dağıtmaya karar verdi. Her kişi, o sırada değeri bin doları aşan 400 UNI tokeni aldı.