Cardano hakkında

2017 yılında piyasaya sürülen Cardano, birinci ve ikinci nesil blok zincirleri olan Bitcoin ve Ethereum'un ardından üçüncü nesil bir blok zinciri olarak tasarlanmıştır. Cardano; daha ölçeklenebilir, güvenli ve verimli bir alternatif olduğu iddiası ile Ethereum ve diğer merkezi olmayan uygulama platformlarıyla doğrudan rekabet etmeyi hedeflemekte.

Merkeziyetsiz uygulamalar, ya da sıklıkla kullanılan adıyla Dapp'ler, akıllı telefondaki uygulamalara benziyor. Temel fark, arka planda çalışan üçüncü bir taraf olmadan Dapp'lerin özerk bir şekilde çalışması. Akıllı sözleşmeler kullanarak bu özerkliğe ulaşıyorlar.  Bu akıllı sözleşmeler, önceden belirlenmiş belirli koşullar karşılandığı takdirde bir işlevi yerine getirmek için özel olarak tasarlanmış bilgisayar programlarıdır.

Örneğin; öncesinde bir cüzdana belirli bir miktar teminat yatıran herkese borç para veren teminatlı bir borçlanma Dapp'i oluşturabilirsiniz. Bu durumda akıllı sözleşme, teminat cüzdanı doğru miktarda fon aldıktan hemen sonra borçluya bir işlem (kredi) göndermek üzere programlanacaktır. Akıllı sözleşme, borçlunun zamanında geri ödeme yapmaması durumunda teminatı tasfiye etmek (kilitli fonları tutmak) için de programlanabilir.

Cardano kendini ayrıca sektördeki tek kapsamlı hakemli blok zinciri platformu olarak tanıtmakta ve web sitesinde düzenli olarak akademik araştırma makaleleri yayınlamaktadır.

ADA fiyatı

Cardano'nun yerel kripto para birimi ADA, Eylül 2015'te başlayan 25,9 milyar ADA token'ının halka açık satışının ardından 2017'de piyasaya sürüldü. Bunun ardından 5,2 milyar token daha piyasaya arz edildi ve söz konusu varlık Cardano protokolünü pazarlayan ve geliştiren üç ayrı kuruluş (Input Output Global (IOG), Emurgo ve Cardano Foundation) arasında paylaşıldı. IOG 2,46 milyar, Emurgo 2,06 milyar ve The Foundation 648 milyon token piyasaya sürdü.

Token halka açık olarak alınıp satılabilir hale geldiğinde, ADA'nın fiyatı 0,02 dolar seviyesindeydi. 2017 kripto yükselişi sırasında, kripto piyasasının geri kalanıyla uyumlu olarak 96 gün içinde fiyatlar tüm zamanların en yüksek seviyesi olan 1,31 dolara fırladı.

2018'deki çoğu kripto varlığının fiyatları gibi, ADA'nın fiyatı da o yıl sert bir şekilde düştü. Token’in fiyatı Kasım 2018'e kadar 0,02 dolar seviyesine kadar geriledi.

ADA'nın 1,31 doların üzerine çıkması ise iki yıldan fazla sürdü. 2021'in başlarında yeni bir Boğa Piyasası döngüsünün teşvik ettiği ADA, tırmanmaya devam etti ve 2021 Mayıs ortasında 2,46 dolara ulaştı. Fiyatlar daha da yükselmeden önce Mayıs ve Temmuz ayları arasında kısa bir düzeltme gerçekleşti. Bu sefer ADA, 2021 Eylül ayının başlarında tüm zamanların en yüksek seviyesi olan 3,10 dolara ulaştı.

Cardano nasıl çalışır?

Cardano'nun yerel blok zinciri, farklı görevleri yerine getirmek ve genel verimliliği artırmak üzere iki ayrı katmana ayrılmıştır. Bunlar:

• Cardano Mutabakat Katmanı (CSL): Yerel ADA token'larının eşler arası işlemlerini kolaylaştırmak için kullanılır.

• Cardano Hesaplama Katmanı (CCL): Akıllı sözleşmeleri yürütmek için kullanılır.

Cardano blok zinciri, yeni blokları keşfetmek ve blok zincirine "Ouroboros" adı verilen işlem verilerini eklemek için bir  Proof-of-Stake (PoS) konsensüs mekanizması kullanarak çalışır. Bu PoS sistemi, ADA sahiplerinin diğer katılımcılar tarafından işletilen havuzlarda coin'lerini kilitlemelerini veya “stake etmelerini” ya da hisse havuzlarının operatörleri olmalarını içerir.

Ouroboros, yeni bloklar oluşturmak için her dönemin beş gün sürdüğü “epochs” adı verilen bir zaman periyodu sistemi kullanır. Her epoch, her biri 20 saniyeye denk olan ve slot adı verilen 21.600 adet daha küçük zaman biriminden oluşur. Stake havuzları, her slota rastgele bir "slot lideri" olarak atanır ve o slot için yeni bir blok oluşturmakla görevlendirilir.

Herkes kendi stake havuzunu yönetebilirken, bunu başarılı bir şekilde yapabilmek için belirli bir düzeyde teknik uzmanlık gerekir. Zincire yeni bloklar ekleme ödülleri, her dönem tamamlandıktan sonra (beş gün) stake havuzu operatörü ve staker'lar arasında dağıtılır. Ödüller, her bir kişi tarafından havuza kaç token yatırıldığıyla orantılıdır.

Bir bahis havuzunda toplu olarak ne kadar çok token tutulursa, bir slot lideri olmak ve zincire bir sonraki bloğu eklemek için rastgele seçilme şansı o kadar yüksek olur. Stake edilmiş coin'leri piyango biletleri gibi düşünebilirsiniz. Daha fazla bilete sahip olmak kazanma şansınızı artırsa da kazanacağınızı garanti etmez. Dev havuzların sisteme hâkim olmasını önlemek için, her bir stake havuzu, belirli bir kapasiteye ulaştığında esasen stake havuzlarına daha düşük ödüller sunan bir “doygunluk parametresi” tarafından yönetilir. Bu, ADA bahisçilerinin coin'lerini daha küçük havuzlara yerleştirmeleri yönünde bir teşviktir.

Bu Ouroboros konsensüs sistemi, Bitcoin'in proof-of-work (PoW) sisteminden tamamen farklıdır. Bitcoin’de kullanıcıların bir sonraki bloğu keşfetmek için özel bilgisayar ekipmanı kullanarak birbirleriyle yarışmasını gerekirken Ouroboros’ta böyle bir rekabet söz konusu değildir. Ayrıca değerinin hiç kimse tarafından kontrol edilmemesine bağlı olduğu gerçeği dışında Bitcoin'in tekelci madencilik operasyonlarına karşı caydırıcı bütünleşik bir özelliği bulunmaz.

Cardano'nın geliştirilişi

Cardano blok zinciri platformu hala geliştirme aşamasındadır ve aşağıdaki beş ayrı aşamada piyasaya sürülmeyi planlamaktadır:

• Byron: Projenin ADA kripto para biriminin ve yerel cüzdanları Yoroi ve Daedalus'un piyasaya sürüldüğü “kuruluş aşaması”.

• Shelley: Delegasyonlu staking'i tanıtan ve dağıtılmış hisse havuzu operatörlerinin büyümesini teşvik eden merkeziyetsizleştirme aşaması.

• Goguen: Cardano akıllı sözleşmelerinin ile özel değiştirilebilir ve değiştirilemez token'ların lansmanı aşaması.

• Basho: Cardano'nun ana blok zincirine paralel çalışan yan zincirlerin lansmanını içerecek olan “ölçeklenebilirlik aşaması”.

• Voltaire: Cardano'yu tamamen kendi kendini destekleyen bir topluluk projesi yapmak için yeni bir oylama ve maliye sisteminin uygulanacağı “yönetim aşaması”.

Cardano canlıya geçtiğinde, harici geliştiricilerin Ethereum'daki ERC-20 token'larına benzer kendi özel token'larını oluşturmasına izin verecek. Ayrıca, tamamen yeni, başka bir üst düzey programlama dili olan Haskell'e dayanan yüksek seviyeli bir "Plutus" programlama dilinde yazılmış akıllı sözleşmeleri kullanan Dapp'ler de oluşturmak mümkün hale gelecek.

Programlama konusunda deneyimi olmayan finans uzmanları, akıllı sözleşmeler oluşturmayı kolaylaştırmak için Cardano tarafından oluşturulan “Marlowe”u kullanarak iş için kendi akıllı sözleşmelerini yaratabilecekler. Marlowe, alana özel dil (DSL) olarak bilinen bir programlama dili. 

Ölçeklenebilirliği iyileştirmek için Cardano yan zincirleri de tanıtacak. Bunlar, ana blok zincirine (ana zincir) paralel olarak çalışan ayrı blok zincirleri olup, mikro işlemlerin işlenmesi, cüzdan verilerinin depolanması ve uygulama yazılımlarının kurulumunun yapılması gibi belirli görevleri yerine getirmek için kullanılabilirler. Buradaki temel amaç, yan zincirlerin ana zincir üzerinde yapılması gereken iş miktarını azaltması, tıkanıklığı önlemeye yardımcı olarak daha hızlı işlemlere izin vermesidir.

Merkeziyetsiz yönetişim, planlı geliştirmenin bir başka parçasıdır ve sonunda Cardano'yu tamamen topluluk odaklı bir projeye dönüştürecektir. Bu, ADA sahiplerinin projeyi geliştirmek veya ilerletmek için yeni tekliflere oy vermek suretiyle coin'lerini paylaştığı bir sistemi ifade etmektedir. Bu da ağırlıklı bir sisteme vurgu yapar. Diğer bir deyişle, ne kadar çok token yatırırsanız, oy verme gücünüz o kadar artar.

Önemli olaylar ve yönetim

Tamamen merkeziyetsiz bir proje olma yolunda ilerleyen Cardano'nun gelişimini üç ayrı kuruluş denetler.

• IOG (Input Output Global): Eskiden IOHK (Input Output Hong Kong) olarak bilinen IOG, Cardano platformunun teknolojik gelişiminden sorumludur. Ethereum kurucu ortaklarından biri olan Charles Hoskinson, şirketin CEO'su ve kurucu ortağı olarak çalışıyor.

• Cardano Vakfı: Pazarlama, ortaklıklar kurma ve platformun küresel varlığını genişletmeden sorumludur.

• Emurgo: Cardano ekosistemine katkıda bulunmak isteyen geliştiricilere, işletmelere ve yeni başlayanlara fon sağlamaya yardımcı olur.

Eylül 2021'de Cardano protokolü, Alonzo Hard Fork yükseltmesini başlattı. Bu, tüm katılımcıların en son sürüme yükseltmesini gerektiren bir tür geriye dönük uyumlu olmayan protokol değişikliğidir. Alonzo'yu özel kılan şey, Cardano blok zincirinde ilk kez akıllı sözleşme işlevselliği sunması ve Cardano'ya özgü Dapp'lere ve diğer özelliklere kapı açmasıdır.